تحلیل کشاورزی

کسب افتخار ملی کشاورزان در تولید بیش از 12.5 میلیون تن گندم و میزان مسئولیت پذیری دولت و مجلس

شنبه 25 شهریور 1402

کشاورزی آینده جهان- منصور انصاری

با اینکه به روزهای پایان شهریور ماه نزدیک می شویم، بر اساس اخبار موثق هنوز ما به التفاوت قیمت گندم کشاورزان در اکثر استان های کشور پرداخت نشده است.

حتی گفته می شود که هیچ استانی تاکنون رقم ما به التفاوت را دریافت نکرده است و بسیاری از کشاورزانی که خود را برای کاشت گندم در سال زراعی پیش رو آماده می کنند، توان خرید کود، سم و بذر را ندارند و نسبت به بی توجهی شاکله دولت و مجلس که هر کدام به بهانه ای تقصیر را به گردن دیگری می اندازند و سعی دارند از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کنند، به شدت معترض هستند و تلویحاً یا صراحتاً و آشکار به بازی پشت صحنه قوه مقننه و مجریه برای طفره رفتن از این مسئولیت اشاره دارند.

عده ای می گویند چنین به نظر می رسد که بعضی جناح های سیاسی قدرتمند، پنهانی بر آنند که کشاوزان گندمکار را در وضعیت ضرر و ناامیدی از کشت گندم قرار دهند که از کاشت آن دست بردارند تا شرایط فراهم شود که با استفاده از رانت ارز ارزان قیمت نیمایی 28 هزار و 500 تومانی گندم وارد کنند.

این زمزمه ها و نگرانی ها در حالی است که امسال طبق اعلام های مکرر شرکت بازرگانی دولتی (GTC)، ده میلیون و 330 هزار تن گندم خریداری شده است. در کنار آن، با احتساب 500 هزار تن بذرگیری، 700 هزار تن خودمصرفی کشاورزان و 800 هزار تن گندم ضایعاتی یا نامرغوب که برای دامداری ها قابل مصرف است و مقداری هم قاچاق، در مجموع حدود 12 میلیون و500 هزارتن گندم توسط کشاورزان، آن هم در شرایط خشکسالی در بعضی مناطق، تولید شده است که این دستاورد شاید به دلیل شرمندگی عدم پرداخت مابه التفاوت (سه هزار و پانصد تومانی) کشاورزان با سکوت و نوعی بی توجهی و غفلت مواجه شد.

از آنجا که همواره قیمت گندم تولید داخل، البته با کیفیت های متفاوت، با قیمت خرید گندم در کشورهای هم مرز در شمال و جنوب و همچنین قیمت جهانی مقایسه می شود، باید گفت قیمت گندم ما در قالب قاچاق بین 20 تا 25 هزار تومان به ویژه در عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس، افغانستان و پاکستان خریدار دارد. از سوی دیگر، قیمت جهانی در روز 15 سپتامبر یعنی 24 شهریور ماه به صورت خالص هر بوشل (تقریبا 27 کیلو) 5 دلار و 80 سنت در سایت های معتبر جهانی ثبت شده است. (توجه داشته باشید که این قیمت به طور ثانیه ای تغییر می کند اما به هر حال در زمان نگارش این مقاله -جمعه 15 سپتامبر- مبلغ 5 دلار و 80 سنت بوده است). این قیمت را اگر با دلار آزاد 50 هزار تومانی محاسبه کنیم قیمت جهانی هر کیلو گندم بدون حمل و نقل دریایی بالغ بر 10 هزار و 160 تومان می شود. اما گندم، از کالاهای اساسی است و اگر علاقمندان و ذینفعان دولتی و غیر دولتی بتوانند پروفورما با نرخ 28 هزار و 500 تومانی از بانک مرکزی دریافت کنند یک رانت نهفته شیرین در واردات آن وجود دارد و تبدیل به بهشت آنان می شود.

به عبارتی، خالص قیمت جهانی گندم از مبدا با احتساب ارز موسوم به نیمایی حدود6 هزار تومان خواهد شد. گرچه این رقم در مسیر حمل و نقل و بیمه ترخیص و حمل از بندرها تا سیلوها افزایش می یابد ولی رقیبی سرسخت برای قیمت گندم داخلی است. به همین دلیل واردکنندگان با استقرار در سنگر موجه «مملکت آب ندارد و با ابََر بحران و چه بسا ورشکستگی آب مواجه است»، موضوع واردات بخشی که نه، بلکه همه گندم مورد نیاز کشور را به میان می آورند و چنین جلوه می دهند که نان هم ارزان و قابل خرید برای اهالی کشور می شود.

این جریان سیاسی اقتصادی می گوید؛ با واردات گندم، خودمان را از شر خوداتکایی با این همه دردسر و نگرانی از جمله کم آبی و خشکسالی خلاص می کنیم. حال آنکه مسئله به این سادگی ها نیست؛ اولا قیمت جهانی گندم از دیرباز سیال و متغیر بوده است، دوم اینکه جهان در نتیجه جنگ روسیه با اوکراین با بحران تامین غلات از جمله گندم مواجه است و امنیت غذایی به خاطر تحولاتی که در تغذیه کشورهایی چون چین و هند و سایر کشورهای پر جمعیت به وجود آمده، به یک برآمد جهانی در ساختار ملی دست یافته و برای بسیاری از کشورها به تامین امنیت ملی نزدیک تر شده است.

و سومین و شاید مهم ترین نکته این که از خود بپرسیم؛ اگر قیمت جهانی گندم با احتساب دلار آزاد 50 هزار تومانی، 10 هزار و اندی تومان و با سایر هزینه ها حداکثر 13 هزار تومان می شود، چرا کشورهای همجوار از جمله عراق حاضرند گندم ایران را 20 تا 25 هزار تومان، آن هم به صورت قاچاق و با قبول ریسک های آن خریداری کنند ؟

باید گفت اقتصاد دان ها به خوبی می دانند که قیمت واقعی دلار آزاد در کشور ما 50 هزار تومان نیست و این قیمتی است که توسط دولت و بانک مرکزی به شدت کنترل می شود و اگر رها شود، چه بسا به بالاتر از 70 هزار تومان بالغ گردد.

در واقع کالایی چون گندم، نه بر اساس نرخ ارز مثلا آزاد در ایران، بلکه بر اساس ارزش واقعی دلار در بازرگانی جهانی قیمت گذاری می شود. بازرگان عراقی که با ریسک قاچاق حاضر است گندم ایران را هر کیلو 25 هزار تومان خریداری کند، به خوبی می داند با این قاچاق، سود قابل توجهی نسبت به سود گندم وارداتی با قیمت جهانی می برد. موضوعی که طرفداران واردات گندم در ایران را به اشتباه می اندازد در همین نکته نهفته است. حال فرض کنید قیمت دلار در جایگاه واقعی خود در اقتصاد و بازرگانی کشور بنشیند، آن وقت همگان در می یابند صرفه در تولید گندم است نه واردات آن.

همچنین گفته شود، همواره به صورت پنهان یا آشکار در کنار صدور گندم از کشورهای بزرگ صادرکننده مسائل سیاسی وجود داشته و دارد.

حال اگر از فرازی دیگر به موضوع نگریسته و فرض کنیم هیچ یک از این موانع و دشواری ها وجود ندارند و یا کمتر عمل می کنند، باید دریابیم همواره تولید گندم در ایران، تولید سایر محصولات و غلات را رهبری کرده است و به مثابه «لیدر مارکتینگ» تاثیر مستقیم در پیشرفت کشاورزی دارد.

طرفداران واردات گندم که غالبا به صراحت مقاصد خود را نمی گویند، نمی خواهند برای جبران کم آبی از تکنولوژی های پیشرفته، بذور اصلاح شده مقاوم به خشکی موجود در بازارهای جهانی یا ویژۀ کشت دیم، روش های مدرن آبیاری هوشمند یا زیر سطحی با مکانیزاسیون پیشرفته و افزایش کیفیت بذر تولید داخل، کودها و سموم وارداتی با مواد موثره بالا و در نهایت، ضرورت تاریخی تحول ساختاری در کشاورزی و تولید گندم سخن بگویند.

برای این سیاسیون، واردات آسان تر است، چون دانش و تخصص چندانی نمی خواهد. اینها حاضر نیستند بودجه و اعتبارات درخور وکافی ، برای ارتقاء آموزش، ترویج و فرهنگ سازی عمومی اختصاص دهند و مدیری توانا و اجرایی، نه خیال پرداز و سیاسی در موسسه تات بگمارند تا بهره وری محصولات کشاورزی با کمترین مصرف آب ارتقاء یابد.

مشکل اساسی دیگر، هدر رفت گندم در بعضی سیلوهایی است که سال هاست لایروبی نشده اند و گندم را در شرایط غیر بهداشتی، بدون ضد عفونی و همراه با حشرات و جانوران موذی ذخیره سازی و نگهداری می کنند.

باید نهضتی برای لایروبی و ضد عفونی کردن سیلوها به صورت برنامه ریزی شده و منسجم به وجود آید و گزارش های آن به صورت مستمر به مطبوعات و رسانه های مجازی داده شود. در این میان، مدیریت خرید، جمع آوری، انتقال به انبارهای فنی مسقف و یا سیلوها مطرح است و کُلّ مسئله باید از ابتدا تا انتها بازتعریف و نظارت شود!

در جمع بندی نهایی، گندم بعد از خرید تا وقتی که آرد می شود، مدیریت و نظارت منسجم ندارد و از هدر رفت در کمیت وکاهش کیفیت رنج می برد. به واقع باید گفت، دولت و مجلس منهای شعارهای تند و تیز خودکفایی و امنیت غذایی، مسئولیت پذیری لازم در عرصه گندم را ندارند.