اخبار کشاورزی:
شترها دیگر مهمان هامون نیستند
کشاورزی آینده جهان: 19 آبان /1404
هامون این روزها شاهد ورود شترهای زبان‌بسته در سیستان است که بر اثر تداوم خشکسالی، برای سیر کردن شکمشان با ته‌مانده مراتع خشک، به‌ناچار به این تالاب بین‌المللی خشک‌شده پناه آورده‌اند؛ غافل از اینکه دیگر حتی مهمان ناخوانده هم محسوب نمی‌شوند و حضورشان در این تالاب ممنوع است.
چرای شترها در بستر خشکیده تالاب بین‌المللی هامون این روزها به یکی از چالش‌های پایدار محیط‌زیستی منطقه سیستان تبدیل شده است؛ معضلی که از کمبود آب و فشار معیشتی عشایر آغاز می‌شود و به نابودی مختصر پوشش گیاهی باقی مانده و تشدید گرد و غبار می‌انجامد. ممنوعیت حضور شترها در این تالاب تازه نیست اما باوجود خشکی این تالاب هم، باز شترها به عنوان مهمان ناخوانده به‌ناچار و به علت نداشتن غذا، مجبور به حضور در همین بستر خشک هستند که سبب تشدید ریزگردها می‌شود.
تالاب بین‌المللی هامون به عنوان یکی از مهمترین زیست‌بوم‌های خشک و نیمه‌خشک کشور طی ۲ دهه گذشته با مجموعه‌ای از بحران‌های همزمان روبه‌رو بوده؛ کاهش ورودی آب از رودخانه هیرمند، تغییرات اقلیمی، ضعف در مدیریت مرزی آب و فشار فزاینده چرای دام که ساختار بوم‌شناختی این تالاب را دگرگون کرده؛ در میان این عوامل، ورود کاروان‌های شتر به بستر خشک تالاب، به‌ویژه در سال‌های اخیر نیز به یکی از کانون‌های اصلی تخریب و تشدید فرسایش خاک تبدیل و حضور این حیوانات به تالاب ممنوع شده است.
درواقع آنچه در عرصه واقعیت رخ داده بدون آنکه برنامه‌ای عملیاتی پایدار برای تامین غذای شترها اجرا شود، حضورشان در تالاب ممنوع شده و در صورت مشاهده، آنها را از گستره تالاب بیرون می‌کنند؛ هرچند حضور شترها در قالب دو دسته تعریف می‌شود، دسته‌ای از کاروان‌های شترهای عشایری و دامداران سنتی منطقه که برای بقا راهی جز حضور در محدوده تالاب ندارند و دسته دیگر کاروان‌های سازمان‌یافته انواع قاچاق که متمولند اما حضور شترهای آنها هم به تخریب تالاب دامن زده است.
در مورد حضور شترهای عشایر منطقه سیستان، واقعیت پیش‌رو نشان می‌دهد که برنامه،ای - یا دستکم برنامه‌ای منسجم و پایدار- برای تعلیف و تامین نهاده‌های موردنیاز شترداران، یا وجود ندارد یا خلاءهایی دارد که شترها را سیر نمی‌کند و به‌ناچار مجبور به حضور در تالاب هامون می‌شوند؛ درحالی که مسئولان جهاد کشاورزی از توزیع علوفه‌های دامی بین دامداران منطقه خبر می‌دهند، شترداران اما می‌گویند که نهاده ای به دست آنان نرسیده است. معلوم نیست مشکلات فرآیند تامین و توزیع نهاده‌ها به ویژه برای شترها چیست، هرچند البته جهاد کشاورزی باوجود گذشتن از نیمه امسال می‌گوید برخی از انواع نهاده هنوز توزیع نشده که باید منتظر ماند و دید با توزیع این نوع نهاده ها، بخشی از مشکل شترداران نیز حل می‌شود یا خیر.
ضرورت تدوین برنامه حمایتی برای تعلیف شترهای منطقه سیستان باتوجه به اهمیت‌ها و کارکردهای این نوع گونه حیوانی، به ویژه وقتی حضورشان در تالاب ممنوع می‌شود، بسیار اهمیت پیدا می‌کند و معلوم نیست چرا همزمان با ممنوعیت حضور شترها، برنامه حمایتی پایدار تاکنون برای تعلیف آنها تدارک دیده نشده و چه کسانی باید پاسخگو باشند.
آماری از شترها در هامون که نشانه بازدارندگی نیست
اما بررسی داده‌های اداره‌کل محیط زیست سیستان و بلوچستان نشان می‌دهد که تنها در سال گذشته یکهزار و ۵۴۵ نفر شتر از بستر خشکیده تالاب بین المللی هامون جمع آوری شده‌اند. این آمار در ظاهر نشانه کنترل است، اما واقعیت میدانی نشان می‌دهد که ورود شترها همچنان ادامه دارد، دلیل آن نه در کم‌کاری محیط‌بانان، بلکه در فقدان سیاست یکپارچه برای مدیریت معیشت عشایر و نبود مرتع جایگزین نهفته است؛ دامدارانی که سال‌ها در منطقه سیستان به شکل سنتی امرار معاش کرده‌اند، با از دست رفتن مراتع طبیعی خود، ناچارند دام‌هایشان را به سمت هامون هدایت کنند، زیرا یا بستر اقتصادی جایگزین برای ادامه حیات آنان تعریف نشده است یا به زعم دامداران، نهاده‌های دامی کامل یا به اندازه به دستشان نمی رسد.
فشردگی خاک و نابودی ریشهٔ گیاهان در اثر تردد کاروان‌های شتر، منبع گرد و غبار جدیدی در سیستان ایجاد کرده است
یگان حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان گزارش می‌دهد که طی ماه‌های اخیر چندین نوبت عملیات میدانی برای خروج کاروان‌های شتر از بستر تالاب انجام داده است با این حال، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد این روند متوقف نشده و بخشی از شترها دوباره به محدوده بازمی‌گردند و کارشناسان علت تداوم این چرخه را در نبود سیاست مشخص برای جبران معیشت عشایر و تأمین علوفه جایگزین می‌دانند.
واقعیت موجود اینکه بسیاری از دامداران منطقه در سال‌های اخیر مرتع خود را از دست داده‌اند و انتقال دام به مناطق دیگر، به‌دلیل هزینه حمل‌ونقل و کمبود منابع، برایشان امکان‌پذیر نیست، در نتیجه، بستر خشک تالاب که به ظاهر وسیع و بی‌صاحب به نظر می‌رسد، به محلی برای چرا تبدیل شده است.
بزرگی و تمامی دردسرها در هامون
چرای بی‌رویه شتر در بستر خشک تالاب، آسیب‌زاتر از حضور سایر دام‌هاست زیرا وزن زیاد این گونه حیوانی و تردد دسته‌جمعی کاروان‌ها موجب کوبیده شدن خاک، از بین رفتن ریشه گیاهان مقاوم و تخریب کامل پوشش گیاهی می‌شود، حذف این پوشش، به‌ویژه در مناطقی که پیش‌تر مرطوب بوده‌اند، فرایند فرسایش بادی را تسریع می‌کنند و کانون‌های گرد و غبار را گسترش می‌دهند؛ در نتیجه، پدیده‌ای که در ظاهر به دامداری سنتی مربوط می‌شود، در سطح منطقه‌ای به بحران زیست‌محیطی و بهداشتی تبدیل شده است.
یکی از ساربانان فعال در محدوده سیستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: دامداران منطقه به‌خوبی می‌دانند که ورود به بستر تالاب بین‌المللی هامون می‌تواند به محیط‌زیست آسیب برساند، اما گزینه‌ای برای تأمین علوفه دام‌ها وجود ندارد.
عبدالله برناورد افزود: از ابتدای سال هیچ نهادهای از سوی جهاد کشاورزی برای شترهایمان دریافت نکرده‌ایم و وضعیت تأمین علوفه برای دام‌ها بسیار بحرانی شده است.
وی با اشاره اینکه شمار شترهای وی اینک به ۴۰ نفر می‌رسد گفت: شترهایمان بین بیابان‌های زابل و زاهدان در حال تردد هستند، اما از سر ناچاری برای تأمین علوفه، برخی اوقات مجبور می‌شویم شترها را به بستر تالاب ببریم در چنین شرایطی، محیط‌زیست معمولاً ما را مجبور به خروج از بستر تالاب می‌کند، اما به دلیل نبود منابع جایگزین، دام‌ها دوباره مجبور می‌شوند به تالاب بازگردند.
در عین حال معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان از اجرای طرح گسترده‌ای برای حمایت از دامداران و عشایر حاشیه تالاب هامون و شهرستان نیمروز در سال جاری خبر داد و افزود: این طرح که به منظور افزایش بهره‌وری تولید دامی و کاهش اثرات خشکسالی طراحی شده، شامل توزیع نهاده‌های دامی و اصلاح نژاد دام به‌ویژه شتر در این مناطق است.
مهدی حسینی عنوان کرد: این طرح به منظور پشتیبانی از دامداران و حفظ امنیت غذایی در مناطق آسیب‌دیده از کم‌آبی و خشکسالی در دستور کار قرار گرفته است و از ابتدای سال ۱۴۰۳ تاکنون بخشی از نهاده‌های پیش‌بینی‌شده شامل ۴۰۰ تن جو، ۱۳۰ تن کاه، یکهزار و ۸۸۰ تن سبوس، ۸۲ تن سیلاژ ذرت و ۶۴۵ تن کنسانتره بین دامداران شهرستان‌های هامون و نیمروز توزیع شده است.
وی افزود: از مجموع نهاده‌های توزیع‌شده، ۴۰۰ تن از اقلام یارانه‌دار شامل سیلاژ ذرت و کاه بوده که در قالب یارانه دولتی به دامداران تحویل و سایر اقلام نیز با نرخ مصوب دولتی توزیع شده است.
معاون بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان ادامه داد: هنوز توزیع برخی نهاده‌ها مانند سیلاژ ذرت و کنسانتره در این منطقه آغاز نشده است، اما با تأمین سهمیه جدید از محل اعتبارات خشکسالی، به زودی این اقلام نیز به دست دامداران خواهد رسید تا تولید دام سبک و سنگین در منطقه با هیچ مشکلی مواجه نشود.
۴۰۰ تن از نهاده‌های توزیع شده شامل سیلاژ ذرت و کاه در قالب یارانه دولتی به دامداران تحویل و سایر اقلام نیز با نرخ مصوب دولتی توزیع شده است
وی از ایجاد پنج واحد شترداری روستایی با ظرفیت کل ۸۷ رأس مولد در منطقه خبر داد و تأکید کرد: این واحدها برای ارتقای شرایط نگهداری و پرورش شتر و افزایش بهره‌وری اقتصادی دام در این نواحی ساخته شده‌اند این واحدها به‌طور ویژه به‌منظور کاهش خسارات و تقویت تولید دامی در شرایط خشکسالی ایجاد شده‌اند.
حسینی به اهمیت حفاظت از تالاب هامون اشاره کرد و گفت: چرای شتر در بستر تالاب به‌طور کامل ممنوع است؛جهاد کشاورزی با همکاری نهادهای محیط‌زیستی، برنامه‌هایی برای ساماندهی چرا و هدایت دامداران به مناطق مجاز برای نگهداری و پرورش دام در نظر گرفته است تا هم از تخریب تالاب جلوگیری شود و هم معیشت عشایر پایدار بماند.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: تأمین نهاده‌های دامی، اصلاح نژاد دام و اجرای طرح‌های معیشتی برای حمایت از دامداران، از اولویت‌های اساسی بخش کشاورزی در استان است و این اقدامات به‌ویژه در شرایط اقلیمی دشوار منطقه، نقش مهمی در حفظ تولید و بهبود معیشت خانوارهای دامدار دارد.
پای صحبت مدیرکل حفاظت از محیط زیست درباره هامون
سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان نیز در گفت‌وگو با ایرنا اظهار کرد: از ابتدای سال جاری تاکنون در راستای اجرای طرح‌های حفاظتی و ساماندهی دام در زیست‌بوم‌های حساس، هفت کاروان شتر شامل یکهزار و ۳۴۰ نفر شتر از محدوده تالاب بین‌المللی هامون و ۳۰۰ نفر شتر نیز از محدوده تالاب جازموریان خارج شده‌اند.
الهام آبتین با بیان اینکه این اقدام در چارچوب برنامه‌های ملی صیانت از تالاب‌ها و با همکاری جوامع محلی و دستگاه‌های ذی‌ربط انجام شده است، اظهار کرد: حضور طولانی‌مدت شترها در محدوده تالاب‌ها موجب تخریب پوشش گیاهی، فشردگی خاک و کاهش توان زیست‌پذیری این زیستگاه‌های ارزشمند می‌شود؛ ازاین‌رو، خروج تدریجی دام از عرصه‌های تالابی از اولویت‌های اصلی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان به‌شمار می‌رود.
وی با اشاره بر نقش مشارکت مردمی در تحقق اهداف حفاظتی افزود: همراهی بهره‌برداران محلی، دهیاری‌ها و بخشداری‌ها نقش مؤثری در اجرای این طرح داشته است بنابراین تداوم این رویکرد و اجرای طرح‌های مدیریت چرا، کنترل ورود دام و احیای پوشش گیاهی در تالاب‌های هامون و جازموریان، زمینه بازگشت پایداری اکولوژیکی و ارتقای وضعیت تنوع زیستی در این زیست‌بوم‌های حساس را به مرور فراهم خواهد کرد.
سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست سیستان و بلوچستان عنوان کرد: حضور کاروان‌های شتر را نمی‌توان تنها تخلف زیست‌محیطی دانست، این پدیده بازتاب مستقیمی از شرایط اقتصادی منطقه است.
وی ادامه داد: کاهش بارندگی و نبود برنامه‌های حمایتی مؤثر، دامداران منطقه را به استفاده از منابع آسیب‌پذیر تالاب سوق داده است؛ سازوکارهای قانونی موجود برای کنترل چرا، به دلیل محدودیت منابع مالی و انسانی، کارایی کافی ندارند و همین مسائل باعث شده که چرای بی‌رویه، هر سال در بازه‌های زمانی مختلف تکرار شود.
تالاب بین‌المللی هامون در زمان پرآبی یکی از تالاب‌های مهم دنیا و بزرگ‌ترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می‌شود که با مساحتی حدود پنج هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع و دامنه عمق یک تا پنج متر در ناحیه کویری و بیابانی شرق کشور، در منطقه سیستان واقع شده است.
به گزارش کاج پرس به نقل از ایرنا، این تالاب از سه بخش به نام‌های هامون پوزک در شمال شرقی، هامون صابُری در شمال و هامون هیرمند در غرب و جنوب غربی سیستان شکل گرفته است. بخش وسیعی از هامون پوزک و قسمت عمده هامون صابُری در خاک افغانستان و بقیه هامون‌ها در خاک ایران قرار دارد.
هامون به عنوان هفتمین تالاب بین المللی از حدود ۲ دهه قبل تاکنون با قطع آب رودخانه هیرمند به سبب ساخت سدهای متعدد برروی این رودخانه در داخل خاک افغانستان دچار خشکسالی شده است؛ رودخانه هیرمند به عنوان تنها شریان تامین آب تالاب هامون از کوههای مرکزی افغانستان سرچشمه گرفته و پس از طی حدود یکهزار کیلومتر وارد خاک ایران در منطقه سیستان می‌شود...... > >..... // 104 a.n
https://keshavarziayandehjahan.ir/fa
instagram.com/kajpressnews
eitaa.com/kajpress
