گياهان دارويي، ستاد سازي و ديگر هيچ!

برگرفته از سرمقاله

ماهنامه "کشاورزی اقتصادی"

شمارۀ 29، به قلم فرانک مسعودی

صاحب امتیاز و مدیرمسئول

در شمارۀ 29 ماهنامۀ "پیش به سوی کشاورزی اقتصادی"، سرمقاله ای به قلم خانم فرانک مسعودی، صاحب امتیاز و مدیر مسئول، چاپ و منتشر شد که حاوی نکات قابل توجهی از قابلیت ها و ظرفیت های کشور عزیزمان در زمینۀ گیاهان داروئی و بکارگیری از آنها در طب سنتی با پیشینه ای چند هزار ساله است. توانایی های خدادادی که اگر نگاهی گذرا به آمار و ارقام تجارت جهانی آن بیاندازیم در می یابیم این قابلیت ها همچون گنجی در اقلیم های گوناگون ایران زمین گسترده شده اند ولی متاسفانه تنها بخش اندکی از برنامه ها، سیاست ها و توجه متولیان را به این سرمایه عظیم ملی جلب کرده است.

برای استفاده بیشتر خوانندگان عزیز کشاورزی آیندۀ جهان(کاج) این مقاله را بازنشر می کنیم:

کمتر مي توان باور کرد کشوري چون ايران با برخورداري از 11 اقليم از 13 اقليم شناخته شده جهاني و 8 هزار گونه گياهي که 2300 گونه از اين تعداد داراي خواص دارويي، عطري، ادويه اي و آرايشي بهداشتي هستند از 100 ميليارد دلار تجارت جهاني در سال 2010 سهم اندک و ناچيزي داشته باشد. سهمي که عمدتا از خام فروشي حاصل شده است. نمي توان باور کرد کشوري که طي 50 سال گذشته و شايد بيشتر، مدام در بوق هاي سياسي بي خاصيت مي دمد که بايد از درآمدهاي وابسته به نفت به عنوان يک سرمايه ميان نسلي فاصله بگيريم و بودجه و اعتبارات دولت ها را از اتکا روزمره به اين درآمدها وارهانيم، براي کسب سهم بيشتر از 500 ميليارد دلار درآمد ساليانه پيش بيني شده بانک جهاني در سال 2050 از گياهان دارويي در حد بيان چند شعار توخالي « من آنم که رستم بود پهلوان »، فراتر نرويم.

نمي توان باور کرد تمامي مساعي کشوري با فرهنگ غني چندين هزار ساله ايراني اسلامي در عرصه گنج خدادادي گياهان دارويي، خلاصه شده است در يک اداره کل با کمترين بودجه در زيرمجموعه يک معاونت به نام باغباني و حتي بر سر تعريف جايگاهش در نظام اداري، وحدت رويه و يکساني رويکرد وجود ندارد.

نمي توان باور کرد يک سرمايه عظيم ملي با 8 هزار گونه گياهي که با علم و دانش و مطالعه موجود، حداقل 2 هزار و 300 گونه آن يک کالاي اقتصادي ارزآور جهان پسند به شمار مي رود، به جز مواردي چون خام فروشي زعفران و يا گل محمدي، گلاب يا اسانس آن هيچ جايگاهي در اقتصاد کالاهاي غير نفتي نداشته باشد.

نمي توان باور کرد سرزميني با برخورداري از 11 اقليم شناخته شده از ميان 13 اقليم با تنوع آب و هوايي و گستردگي قابل ملاحظه شامل کوه ها، کوهپايه ها، جنگل ها و مراتع، دشت ها، صحاري و کوير در عرصه گياهان دارويي عمدتا خلاصه شود در زعفران با صادراتي حدود 279 تن در سال 1397 به ارزش تقريبي 351 ميليون دلار و توليدي در همين سال حدود 404 تن و گل محمدي با توليد تقريبي 40 هزار و 853 تن در سال 97 و صدور گلاب استحصالي در حدود 386 تن و به ارزش حدود 8/7 ميليون دلار و صدور اسانس 170 کيلو به ارزش 700 هزار دلار که عمده اين صادرات يعني 55 درصد آن به کشورهاي شيخ نشين حوزه خليج فارس صورت گيرد.

البته اقلام متعدد ديگري از گياهان دارويي هستند که مصارف داخلي دارند و مقداري از آنها به صورت خشک صادر مي شود که درآمد اندک ارزي آنها قابل احصا نيست.

اين وضعيت در قياس با تنوع اقليم و موجوديت گياهان دارويي کشور قابل توجيه نيست و يک عقب افتادگي تاريخي از پيشرفت جهان به شمار مي رود!

حتي اگر در توليد زعفران مقام اول جهاني و در گل محمدي، مقام نخست سطح زير کشت را داشته باشيم، بايد گفت در اين دو قلم، يکي در عرصه بازرگاني خام فروشي زعفران که ساز و کار منسجمي براي حضور در بازارهاي جهاني براي فروش به قيمت واقعي را نداريم و ديگري در تکنولوژي اسانس گيري گل محمدي و انواع ديگر گياهان دارويي همچون آويشن و شيرين بيان که در حد صفر هستيم که جاي دريغ دارد.

به طور مختصر در عرصه گياهان دارويي برنامه اي تدوين شده و قابل اتکا در عرصه ايجاد اشتغال، حمايت از سرمايه گذاري بخش خصوصي، تجاري سازي، صادرات شناسنامه دار پروتکلي و يا مناسبات بين المللي و مهم تر از همه اينها، فرهنگ سازي ملي وجود ندارد و اگر هم هست، با اجرا و تحقق آماج هاي آن فاصله بسيار زيادي داريم و دستمان خالي است، در عوض؛ الا ماشاالله سند ملي گياهان دارويي و طب سنتي روي کاغذ داريم.

اين ستاد که در 25/4/1392 به تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي رسيده، تاکنون هيچ خبري از نشست يا اقدامي موثر از سوي آن انعکاس نيافته است، گرچه آنقدر عريض و طويل و پر دامنه است که به درد ايجاد اشتغال براي چند شغله هاي رده بالا ميان وزارت خانه اي و کارگروه هاي اضافه کار بگير مي خورد و ديگر هيچ!