رمز موفقيت روسيه در کسب مقام نخست جهان در صدور گندم
روسيه با صدور 38.3 ميليون تن گندم در سال 2020 در جايگاه نخست صدور اين محصول راهبردي در جهان قرار گرفت و کشورهايي چون آمريکا و کانادا و آرژانتين و برزيل را پست سر گذاشت.
به گزارش کاج پرس و به نقل از وزارت کشاورزي روسيه، اين کشور همچنين در همين سال 57.3 ميليون تن انواع غلات را صادر کرده است؛ از اين مقدار غله 6.1 ميليون تن جو، 3.7 ميليون تن ذرت و نيز مقداري دانه روغني که مورد بحث ما نيست جزء صادرات روسيه مي باشد.
اين حجم عظيم غله به 80 کشور جهان از جمله ايران صادر شده است.
(اين مطلب پانويس دارد)
خوب است به ياد آوريم همين کشور که اتحاد جماهير شوروي - کشور شوراها - ناميده مي‌شد، در دهه 1950 مصادف با سال‌هاي آخر عمر استالين، به رغم جغرافياي بسيار وسيع تر از جغرافياي کنوني شامل سرزمين هاي بي انتهاي قزاقستان و قرقيزستان و استپ هاي شمالي، در تأمين گندم مورد نياز خود با جمعيتي کمتر از جمعيت کنوني عاجز بود و نمي‌توانست نان مردم خود را به اندازه کافي و قابل دسترس براي همگان تهيه و تأمين کند و به خاطر همين گندم هم در دام آمريکا گرفتار آمد!
بسياري از صاحب نظران بر اين باورند که اين کمبود يکي از دلايل به زانو درآمدن کشور شوراها با بزرگ ترين زرادخانه تسليحاتي متعارف و غيرمتعارف جهان در مقابل آمريکا بود.
حال اين پرسش اصلي مطرح است که چه اتفاقي بعد از سال هاي 1996 يعني 5 سال بعد از فروپاشي رخ داد که فدراسيون روسيه به تدريج غلات خود به ويژه گندم را افزايش داد و سال به سال به مرز خوداتکايي نزديک شد، به گونه‌اي که در سال 2010 به يکي از ده کشور صادرکننده گندم جهان ارتقا يافت و حالا شاهد هستيم در ماه هاي پاياني سال 2020، با صدور 38.3 ميليون تن گندم به مقام بزرگ ترين صادرکننده گندم جهان دست مي يابد؟
فدراسيون روسيه در چه مسيري حرکت کرد که از اين منظر آمريکا را پشت سر گذاشت؟
بايد گفت؛ روسيه موضوع کشاورزي اقتصادي (agriculturaleconomy) را در دستور کار قرار داد.
هرچند اين سياست، از وجه تجاري در برابر کشاورزي پايدار قرار مي گيرد و نوعي چالش با اين کشاورزي به شمار مي‌رود، زيرا کشاورزي پايدار تأکيد بسياري بر حفظ منابع طبيعي، محيط زيست و پايداري منابع آب و خاک با رويکرد ارگانيک دارد، اما اگر کشاورزي اقتصادي به خوبي در چارچوب برنامه ريزي و سياست گذاري هوشمند قرار گيرد، به تعادل منطقي ميان خود و کشاورزي پايدار مي رسد، از جمله اينکه در کشاورزي اقتصادي با رويکرد تجاري، اگر بخشي از سود سرمايه گذاري به طور مستقيم در مسير کشاورزي پايدار قرار گيرد مي تواند کشاورزي هر کشوري را قدرتمند کند!
روسيه اين شيوه را به کار برد و از اتلاف منابع آب و خاک در کشاورزي معيشتي دوري گزيد. حل مسئله مالکيت زمين هاي هموار تسطيح شده در قالب *کالخوزها يا مزارع اشتراکي در کنار سوخوزها (مزارع دولتي)، تشويق سرمايه‌گذاران بخش خصوصي براي کسب سود عادلانه از اين زمين ها، تمرکز بر توليد بيشتر غلات و گندم براي رفع ضعف تاريخي دوران حکومت شوراها، کاهش ميزان تدريجي ميزان واردات ساير محصولات کشاورزي طي دو دهه از 36 درصد به 21 درصد، ارتقاء ميانگين توليد ناخالص کشاورزي در فدراسيون روسيه از سال 2001 تا 2019 به 7 درصد در اقتصاد کلان کشور و مهم تر از همه اين ها، تشخيص اکوسيستم خاک در زمين هاي اين کشور براي کاشت گندم از مجموع 13 درصد زمين هاي قابل کشت کشاورزي، شرايطي فراهم ساخت که ضريب کيفي و کمي گندم به شدت افزايش يابد تا آنجا که روسيه علاوه بر تأمين نياز کشورش به گندم و غلات، به رقم 25 ميليارد دلار صادرات محصولات کشاورزي در سال 2018 رسيد که از اين رقم، 20 ميليارد دلار آن مربوط به صدور غلات به 80 کشور جهان و از 46 درصد 20 ميليارد دلار نيز براي صدور گندم با کيفيت است.
وزارت کشاورزي روسيه با تلاش فراوان و جستجو در اکوسيستم خاک دريافت، خاک مناطق اروپايي و جنوب غربي روسيه از *چرنوزوم و *هوموس بالايي برخوردار است و کشت گندم در اين زمين ها، بهره وري کمي و کيفي بيشتري دارد.
در کنار اين تحقيقات خاک شناسي گسترده با تأکيد بر اکوسيستم خاک براي کشت مناسب غلات و گندم، روسيه از آخرين تحقيقات انجام شده در بذور و غلات، چه از منابع داخلي و چه خارجي، بدون تعصب و شعار بهره گرفت. اين کشور همچنين سطح مکانيزاسيون کشاورزي خود را طبعاً ارتقا داد و جهت اصلي توليد را صادرات غلات به ويژه گندم با هر کيفيت و با ويژگي مرغوب براي پخت نان و فراورده هاي آرد، تعيين کرد.
اين کشور حالا به موفقيت کم نظير افتخار آفرين دست يافته است!
وجوه درس آموز بسياري از اين موضوع براي کشاورزي کشور ما مطرح است که در اين خلاصه نمي گنجد و البته در آينده به آن خواهيم پرداخت.
در جمع بندي نهايي؛ روسيه گندم را از سياست زدگي دور داشت، خاک مرغوب خود را کشف و نوعي الگوي کشت گندم را بر اساس کيفيت هوموس خاک سازمان دهي کرد، بدون تعصب از بهترين بذرهاي اصلاح شده جهان بهره گرفت و توأمان، خود به تحقيقاتي براي دست يابي به بهترين بذرهاي متناسب با اقليم هاي متنوع کاشت گندم و غلات پرداخت، بازرگاني داخلي و خارجي گندم را تعريف و حتي در مقطعي براي گندم ماليات گذاشت اما مسير خوداتکايي را با صادرات غلات توأمان پيش بُرد و در نهايت، محور همه اين فعاليت هاي چندجانبه را بر اساس اکوسيستم خاک برنامه ريزي کرد.
منصور انصاري
پژوهشگر اقتصاد سياسي
* کلخوز (کالخوز) يا مزرعه اشتراکي در کنار مزارع دولتي يا سوخوز از سال 1922 تا 1991، به عنوان بخشي از طرح کنترل کشاورزي توسط دولت اتحاد جماهير شوروي در دستور کار قرار داشت.
* چرنوزوم، به معني خاک حاصلخيز و سياه يا قهوه‌اي، در جنوب کشور اتحاد جماهير شوروي سابق که براي کشت گندم و غلات بسيار غني و مستعد است و نيازي به اضافه کردن کود ندارد. اين ناحيه در شوروي مثل فلات مرکزي که از کنار رود دنيپر در اوکراين تا سيبري مرکزي را شامل مي شود، ميزان متوسط بارش ساليانه آن 600 ميلي متر است.
* هوموس؛ يک ماده شيميايي است که در لايه هاي بالايي تيره رنگ خاک تشکيل مي شود. به بقاياي تجزيه شده هوموس با ذرات ريز مواد معدني به خوبي مخلوط شده است و از اسيدها (هوميک و فوليک)، قارچ ها، باکتري ها دياستازها و ترکيبات آلي ديگر تشکيل يافته است.
هوموس باعث بهبود ساختمان خاک براي رشد گياهان مي شود.
