یادداشت روز: کارکرد لجستیک در بازتعریف مفهوم امنیت غذایی
تجربه شورای همکاری خلیج فارس( GCC )
کشاورزی آیندۀ جهان- 26/ 01/ 1402
نویسنده: حسین شیرزاد، تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی
از لحاظ تاریخی، سیستم غذایی جهان تحت سیطره سرمایه داری با الگوی خطی مبادله "شمال-جنوب" مشخص شده است.کشورهای جهانی جنوب به عنوان تولیدکنندگان مواد خام در توالی مراحل حکمروایی استعماری ادغام شدند و تحولات صنعتی و فناوری در شمال متمرکز شد.با این حال، نظام فعلی حداقل درخصوص تجارت بین المللی غذا، چند مرکزی تر بوده و دارای ترتیبات جدیدی از روابط "هسته- پیرامون" است.
امروزهسرمایه های مالی جدید، نقش فزاینده ای در شکل دهی مجدد جریان کالاهای غذایی و سرمایه تجارت کشاورزی ایفا می کنند. در این میان، اتکای نزدیک به 79 درصدی شورای همکاری خلیج فارس( GCC ) به واردات غذا، با افزایش سطح تقاضا به دلیل افزایش جمعیت و افزایش درآمد، امنیت غذایی را در اولویت قرار داده وتغییر الگوهای مصرف طبقه متوسط نیز چالش هایی را برای تولیدکنندگان محلی برای تمایز یافتن جهت رقابت ایجاد می کند.
بررسی استراتژی امنیت غذایی امارات متحده عربی به طور خاص پیوند "دولتی- شرکتی" را که زیربنای مداخلات عمده کشورهای( GCC ) در بازارهای کشاورزی است، برجسته می کند. با تمرکز بر امارات متحده عربی به عنوان یک بازیگر نوظهور به ما این امکان داده می شود تا نقش لجستیک را در تبیین رژیم های غذایی بهتر درک کنیم وبه جای تمرکز محدود بر روی تولیدکالاهای غذایی، به بررسی تغییرات فضایی و فناوری در حمل و نقل و تلفیق فعالیت های تهیه، تولید و توزیع در مدارهای کشاورزی-کالا، روابط دولت-سرمایه و پروژه های زیربنایی هوشمند مرتبط از "خلیج عدن تا کانال سوئز" بپردازیم.
در بین این کشورها؛ عربستان سعودی هم از نظر تولید محصولات کشاورزی دارای محدودیت هایی است و اغلب مواد غذایی را از کشورهای دیگر وارد می کند. شاخص امنیت غذایی جهانی در سال 2020 نشان داد که عربستان سعودی در رتبه 38 قرار گرفته و امتیاز 69.5 از1را به دست آورده است، در حالی که در سال 2019، این کشور در رتبه 30 قرار گرفته و امتیاز 73.5 از 1 را کسب نموده بود. این کشور نیز از هیبرید لجستیک و کشت فراسرزمینی برای استراتژی امنیت غذایی خود مانند قطری ها بهره برده است.
ناگفته نماند طی یک دهه گذشته، طرح هایی مانند "کمربند و جاده" چین بر توسعه زیرساخت های تجاری و ادغام کشورهای آسیایی بویژه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در شبکه های لجستیکی در حال تکامل تأثیر گذارده است. اما تجربه شورای همکاری خلیج فارس( GCC ) بویژه امارات به ما نشان می دهد که استراتژی های امنیت غذایی را نه صرفاً به عنوان یک مسئله "تولیدی یا وارداتی-صادراتی و اندازه گیری کالری"، بلکه باید اساساً آن را حوزه و ساحت "قدرت، گسترش تولید فرامرزی، کنترل بر زیرساخت های لجستیکی و یکپارچه سازی زنجیره های تامین" تجزیه و تحلیل کنیم. چون اقتصاد سیاسی فضای لجستیک از نقطه نظر شرکت های حمل و نقل و تجارت کشاورزی به طور قابل توجهی بر شبکه های لجستیک و مدارهای کالاهای غذایی در زمینه سیاست های امنیت غذایی تأثیر می گذارد.
از این روی فهم ما در ایران در تعریف امنیت غذایی درک ناقصی از قضایا و به نوعی اعتیاد به ساده سازی مسایل پیچیده است. چون تعریف امنیت غذایی در جهان امروز تنها یک موضوع "سیاسی تکنوکراتیک" درباره "تولید غذا و میزان کالری دریافتی" نیست و به جای مطالعه جداگانه تولیدات مان در رژیم غذایی و لجستیک، ما باید سیاست امنیت غذایی را به عنوان بخشی از یک "استراتژی یکپارچه ملی" درک کنیم.
همگرایی "سیاست ذخایر راهبردی دولت با تجارت خصوصی کشاورزی، سرمایه گذاری های زیربنایی در زنجیره تامین و امنیت بافرها" یک رویکرد چند جانبه برای تثبیت قدرت دولتی- شرکتی بر تولید و توزیع غذا و مآلا امنیت غذایی می طلبد.
برای فهم بیشتر مطلب باید سرمایه گذاری های زیرساختی متعدد امارات متحده عربی را برای تضمین واردات غذا در خارج از قلمرو آن ( به عنوان مثال خرید زمین های کشاورزی در رومانی، اتیوپی و سودان) و حفظ هژمونی ژئوپلیتیکی در مسیرهای تجاری استراتژیک، تضمین جریان منظم ذخیره سازی و صادرات مجدد غذا و سایر محصولات فرآوری شده به بازار ها را دنبال کنیم.
درک ضرورت ایجاد و گسترش شبکه های لجستیکی دریایی و هوایی امارات متحده عربی با تمرکز بر ساحل "دریای سرخ" برای برجسته کردن چگونگی ادغام عملیات لجستیک به صورت عمودی در مجتمع های تجاری کشاورزی که در دو دهه گذشته به سرعت گسترش یافته اند، ضروری است. استراتژی امنیت غذایی قطر و امارات متحده عربی، ادغام عمودی بین بخش های کشاورزی و لجستیک را برای کنترل ایمن بر کل زنجیره تامین، از تولید تا توزیع، تسهیل کرده و در عین حال، نقش امارات متحده عربی به عنوان یک مرکز "صادرات مجدد" را تثبیت می کند.
پیوند بین بخش لجستیک تجاری امارات متحده عربی و تجارت کشاورزی با بین المللی شدن زنجیره های کالاهای غذایی این کشور طی دو دهه به طور مستمر قوی و برجسته شده است. طی دو دهه گذشته شرکت های کشاورزی امارات متحده عربی مانند" جنعان و الدهرا" دارایی های بین المللی خود را در زمین های کشاورزی گسترش داده اند. خرید زمین کشاورزی در سایت های حوضه نیل در مصر، سودان و اتیوپی و دورتر در پاکستان و صربستان، پروژه های کشاورزی در مصر، "توشکا و شرق العوینات" نمونه ای از این فعالیت هاست.
"توشکا" در جنوب مصر از آب رودخانه نیل استفاده می کند که توسط یک پمپ بزرگ و کانال آبیاری از دریاچه ناصر به این طرح منحرف می شود. "الاوینات" در صحرای غربی، در حدود 400 کیلومتری اسوان (بهار) واقع شده با این حال، لجستیک به مثابه پلی، فضای بین این مکان های دورافتاده و بازارها را در امارات متحده عربی به هم پیوند می دهد.
اولین مرحله در زنجیره تامین، توسط حمل و نقل جاده ای ارائه می شود. پس از برداشت، محصولات فرآوری شده و بر روی کامیون ها بارگیری می شوند و به "پورت سعید" در دریای مدیترانه، که بیش از 1300 کیلومتر از شرق الاوینات فاصله دارد، منتقل می گردند. این کالاها سپس به امارات ارسال می شوند.این یک گذرگاه عادی است و "جنعان" یک محموله هفتگی یونجه و سایر محصولات علوفه ای از مصر و سودان (جنعان) ارسال می کند.به این ترتیب، لجستیک؛ فضاهای دوردست را در شبکه تولید کالاهای غذایی امارات متحده عربی ادغام کرده است.
به موازات چنین گسترش جغرافیایی در زمین های کشاورزی از طریق کشت فرا سرزمینی، ادغام عمودی شرکت های حمل و نقل در مجتمع های غذایی از طریق سیاست "ادغام و کسب مالکیت" متقابل شرکت ها در بخش های تولید و توزیع مواد غذایی بوجود آمده است. در این موارد ماهیت جهانی زنجیره های تامین مواد غذایی امارات متحده عربی و "بین المللی شدن" شرکت های غذایی اماراتی در حرکت به سمت کنترل تولید و همچنین توزیع مشهود است.
به عنوان مثال، "الدهرا" در کشت، تولید و تجارت خوراک دام و کالاهای غذایی ضروری و به قول آنها «مدیریت زنجیره تامین سرتاسری» تخصص دارد.در طول سال ها، الدهرا، سرمایه گذاری های قابل توجهی در امور لجستیک انجام داده است و شبکه ای قوی از عملیات حمل و نقل داخلی و حمل و نقل دریایی را تضمین می کند.این شرکت یکی از بزرگترین واردکنندگان بندر خلیفه در ابوظبی است، همچنین بزرگترین مشتری علوفه در بندر بارسلون (الدهرا) است.در واقع، با تأکید بر اهمیت تجارت خویش، الدهرا به عنوان واردکننده شماره یک به امارات متحده عربی، از جمله بزرگترین مشتری بندر خلیفه و در میان پنج مشتری برتر بندر جبل علی، به خود می بالد.
در مثالی دیگر، جنعان( Jenaan)مزارع خود را در اتیوپی، سودان، مصر، اسپانیا و ایالات متحده اداره می کند و به صورت عمودی ناوگانی از شرکت های حمل و نقل و کامیون ها را ادغام کرده است.در اتیوپی، "جنعان"در حال اجرای سه پروژه عمده کشاورزی صادرات محور و "اجاره زمین برای کشت محصولات آب بر" است. تمرکز این سرمایه گذاری ها بر صادرات دام زنده و شیرخشک می باشد.این سرمایه گذاری ها با منافع لجستیکی امارات متحده عربی و اتیوپی تلاقی می کنند، اتیوپی به عنوان یک کشور محصور در خشکی، از سرمایه گذاری امارات متحده عربی در بنادر "بربرا و سومالی لند" استفاده می کند و به آن اجازه می دهد اتکای خود به بنادر جیبوتی را به حداقل برساند. از سوی دیگر، امارات متحده عربی پیشگام در "خرده فروشی مدرن " در شورای همکاری خلیج فارس است. چشم انداز خرده فروشی این کشور به طور قابل توجهی تحت تأثیر غرب و الگوی شرکت های دولتی،"Savola، Almarai و Americana" قرار گرفته و هایپرمارکت ها و سوپرمارکت های زنجیره ای بین المللی حاضر در این بازار به طور مداوم در حال نوآوری و تنظیم استراتژی های عملیاتی برای حضور در بازار رقابتی هستند.
بر اساس آمار سازمان توسعه کشاورزی عربی (AADO)؛خرده فروش هایی مانند" Carrefour و Geant " نیز در حال راه اندازی فروشگاه های کوچک در مراکز اجتماعی جدید هستند که اغلب در حومه کلان شهرها قرار دارند تا به ساکنان این مناطق پاسخ مقتضی دهند. با تغییر استراتژی خرده فروشان، من بر این باورم که زنجیره تامین مواد غذایی کارآمد به یک ضرورت فوری برای کل صنعت لجستیک و خرده فروشی در امارات تبدیل شده است.
در نمونه ای دیگر شرکت های "مجید الفتیم و گروه الغریر" متعلق به خانواده های تجاری به همین نام، در بخش خرده فروشی زنجیره کالاهای غذایی فعالیت می کنند و البته از لحاظ تاریخی با خانواده های حاکم امارات ارتباط نزدیک دارند.این "کنگلومراها" در امارات متحده عربی منافعی در اقتصاد و همچنین حضور منطقه ای در مصر و ترکیه، یمندارند.از این نظر، علاقه آنها به مواد غذایی، خرده فروشی مواد غذایی و تدارکات فزاینده، مکمل یکدیگر است. پیوند بین امنیت غذایی، تجارت کشاورزی و لجستیک؛ نقش امارات متحده عربی را به عنوان یک مرکز صادرات مجدد تقویت می کند و به شرکت های غذایی آن کنترل بر تولید و گردش کالاهای منطقه ای و صادرات مجدد مواد غذایی می دهد.
همانطور که تجارب سی سال اخیر نشان می دهد، استراتژی امنیت غذایی امارات متحده عربی در کنترل فزاینده و تحکیم تولید و گردش کالاهای کشاورزی آشکار است.شرکت های خصوصی در امارات، بر اساس ظرفیت زنجیره تامین و دسترسی به بازار جهانی خود، به هدف دولت مبنی بر امنیت غذایی خدمت می کنند، بزرگترین شرکت حمل و نقل و لجستیک دبی( DP World) نمونه بارزی از این شرکت هاست.
زنجیره تامین و فاینانس بانک ها نقش اساسی در رشد هر اقتصادی دارد.اختلال در زنجیره تامین تاثیر مستقیمی بر امنیت غذایی دارد.تجربه امارات نشان می دهد که به کمک بخش خصوصی قوی و "بورژوازی ملی متعهد به امنیت غذایی کشور" می توان با نوآوری های تکنولوژیکی و مدیریت مواد غذایی و کشاورزی با راه حل های آینده نگر به پایداری غذایی دست یابیم. از منظرتاریخی نیز، انقلاب لجستیک در دهه 1960 با پشتوانه نوآوری های فناوری در حمل و نقل، مخابرات و مدل سازی کامپیوتری، در کاهش زمان گردش سرمایه ضروری بود. لذا با توسعه فناوری اطلاعات، ردیابی کالاهای در گردش آسان تر شد و نرم افزار مدل سازی به مدیریت تولید و توزیع در مقیاس بین المللی کمک کرد.
از سوی دیگر، "کانتینری سازی" و حضور " WTO"به استانداردسازی تجارت کشاورزی کمک کرد و شبکه های حمل و نقل بین وجهی، زیرساخت های شبکه ای، هاب های لجستیک و کریدورهای تجاری دریابی را به کمک "سرمایه داری مالی" گسترش داد.
امروزه، لجستیک تجاری « به مدیریت کل زنجیره تأمین، شامل طراحی و سفارش، تولید، حمل و نقل و انبارداری، فروش، طراحی مجدد و سفارش مجدد گسترش یافته است».به عبارت دیگر، در تلاش برای "تجارت بدون نقص"، لجستیک تجاری در کشاورزی به تولید و توزیع به عنوان یک واحد یکپارچه نگاه می کند. چنانکهبررسی تغییرات در گردش کالا، بر روش هایی تأکید می کند تا انقلاب لجستیک قدرت را از تولیدکنندگان به خرده فروشان منتقل نماید این پدیده می تواند زنجیره تأمین را از طریق داده های نقطه فروش مدیریت کرده و به تولیدکنندگان دیکته کند که چه کالایی و چه زمانی تولید کنند.
به عنوان مثال، با تولید بیشتر مواد غذایی، لجستیک قدرت «تسهیل‌کننده بازاری سازی و کالایی سازی» تجارت بین المللی کشاورزی را افزایش داده و امکان کنترل بیشتر بر آنچه تولید می شود و نحوه حرکت آن از مزرعه به بازار را فراهم می کند تا در نتیجه یکپارچگی عمودی شبکه های تهیه، تولید و توزیع مواد غذایی ایجاد نماید.
سخن پایانی؛
در این یادداشت سعی کردم تا رابطه هم افزای بین غذا و لجستیک را در چارچوب استراتژی امنیت غذایی امارات نشان دهم.این امر در گسترش فضای لجستیکی امارات متحده عربی و همچنین ادغام عمودی عملیات لجستیکی توسط شرکت های تجاری کشاورزی، که امکان گسترش شبکه های تولید کالای امارات متحده عربی را به بازارهای منطقه ای و جهانی فراهم کرده است، آشکار می شود.
لجستیک تضمین می کند که سرمایه تجاری کشاورزی امارات متحده عربی می تواند مجموعه زمین های کشاورزی و منابع آبی را در فضاهای پیرامونی یکپارچه نموده و بر جغرافیای مسیرهای تولید و توزیع خود غلبه کند.در حالی که ادبیات رژیم غذایی بر زمین های کشاورزی و کالاهای غذایی خاص تمرکز دارد، من ادغام زیرساخت های حمل و نقل و شبکه های لجستیکی را برای درک بهتر تغییرات به بازارهای بین المللی و منطقه ای مواد غذایی پیشنهاد می کنم تا روشن شود که چگونه بازیگران نوظهور منطقه ای مانند امارات متحده عربی در حال وارد شدن به مدارهای کشاورزی مدرن و تغییر جهت رژیم غذایی خویش هستند.
دیپلماسی قوی کشاورزی، گسترش زیرساخت ها و ظرفیت لجستیک به خودی خود نشان دهنده افزایش دسترسی به زمین های کشاورزی و ادغام بازارهای جدید در زنجیره تامین محصولات کشاورزی در اقتصادهای ملی می باشد. لذا سرمایه گذاری های امارات متحده عربی در زیرساخت های حمل و نقل منطقه ای و ظرفیت های لجستیکی از همان ابتدا با مسائل دسترسی به زمین، کنترل بر مسیرهای تجاری و گسترش نظامی- دیپلماتیک همراه بوده است.
شبکه های لجستیکی و کشاورزی در حال گسترش امارات متحده عربی، در حالی که روایتی روشن از سرمایه گذاری مالی، توسعه و ادغام در بازارهای غذایی اطراف ارائه می کند، الگوهای توسعه نابرابر منطقه ای را در آینده نزدیک تشدید خواهد نمود و امارات متحده عربی را به عنوان یک بازیگر استراتژیک ژئوپلیتیکی در ساحل دریای سرخ پررنگ و قوی جلوه خواهد داد.
در قفای تاکید بیش از حد در ادبیات اقتصاد غذا بر بازیگران "بزرگی" مانند ایالات متحده و چین و روسیه نقش استراتژیک و رو به رشد قدرت های نوظهوری مانند امارات متحده عربی را که در شکل دادن به پویایی های درون منطقه ای نقش ایفا می کنند، پنهان مانده است. نقش گسترده بخش تجارت کشاورزی امارات؛ دسترسی به زمین و کالاهای غذایی را در جغرافیای متنوعی تسهیل نموده و به پیکربندی مجدد روابط بین مناطق و وارد کردن دولت ها در سلسله مراتب جدید قدرت کمک می کند. این پدیده به نوبه خود، سرمایه‌گذاری های زیربنایی و دسترسی های امارات متحده عربی به زمین های کشاورزی جدید و فرآیند کشت فراسرزمینی و کالایی سازی را که در حال انجام است، افزایش می دهد.
بنابراین، لجستیک اماراتی ها برای تغییر و ایجاد ارتباطات جدید جغرافیایی در امتداد ساحل دریای سرخ بخوبی کار می کند و ترتیبات امنیتی جدیدی را به نفع امارات شکل می دهد. بنابراین لجستیک را در اینجا، باید به مثابه و "به عنوان یک پروژه و نه یک دستاورد" درک کنیم. در مورد امارات متحده عربی، تقویت مسیرهای تجاری و یکپارچه سازی عمودی زنجیره های تامین و در عین حال باز کردن سرزمین های جدیدی برای کشت، ادغام و مالکیت شرکت های حمل و نقل و تجارت کشاورزی یک پروژه ضروری برای امنیت غذایی است. با این حال،همچنان پروژه ای ناتمام است که با اشکال مختلف شکست و رقابت مواجه است.آشکارسازی و ردیابی پویایی های زیربنایی و لجستیکی پشت این پروژه، گام اولیه مهمی در تلاش برای درک آن است.
در شبکه های اجتماعی ما را دنبال نمایید:
