طرح کشاورزی شبه گلدانی کوه بیابانی با تبدیل رایگان کوه و بیابان به دشت و جنگل
کشاورزی آینده جهان- 14/ 12/ 1402
پژوهشی از: فرح امامی نائینی
چکیده
درختان و گیاهان که ریه های زمین محسوب شده، حافظ سلامت جسم و روح زمینیان هستند؛ امروزه بر اثر گرمایش، خشکسالی، بحران آب و فرسایش خاک، در آستانه ی نابودی قرار گرفته اند. در این زمینه جای خالی پژوهش هایی که بتواند از نظر زیست محیطی و اقتصادی، وضعیت آنها را بهینه سازی نماید، احساس می شود.
پژوهنده با الگویی خاص، از مواد آلی خام گیاهان و بقایای پوسیده ی درختان، به عنوان جایگزین کود حیوانی و شیمیایی استفاده نمود تا با غنی سازی خاک، مصرف آب را نیز کاهش دهد. در تجربه ی باغبانی وی ترکیب مواد آلی خام و پوسیده، درون چاله های استقرار درخت، شبیه گلدان عمل نمود و توانست با ذخیره سازی آب و مواد غذایی مدیریت مصرف را به دست گیاه و درخت اعم از : مثمر و غیر مثمر بسپارد. علاوه بر آن، با ایجاد اکسیژن بیشتر، نفوذپذیری ریشه را گسترش داد تا بهتر بتواند آب و غذا را جذب کرده، آن را بین اجزا تقسیم نماید. در نتیجه، آنها را در مقابل انواع بحران ها و تنش ها مدیریت کرد.
این طرح با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی استان یزد در منطقه چرخاب آزمایش شد. این آزمایش در فروردین ماه 1401 به صورت آماری بر روی ارقام مختلف انار صورت گرفت و نتایج آن بررسی شد. نتیجه ی این بررسی نشانگر افزایش و سرعت رشد کمّی و کیفی در تمام صفات رویشی و زایشی بود.
این عملکرد از نظر اقتصادی، با صرفه جویی مضاعف در مصرف آب و کود این امکان را به وجود آورد که با کمترین هزینه، بیشترین تولید، حاصل شود. علاوه بر آن از نظر زیست محیطی نیز توانست، با ایجاد پوشش سبز گیاهی و تولید محصولات طبیعی، هوای پاک و سالم و در نتیجه سلامت را برای محیط زیست به ارمغان بیاورد.
براساس تجربه ی موفق باغبانی پژوهنده از سال های 91 الی 1402 با کاشت بیش از 660 گیاه و درخت، وی را بر آن داشت تا این بار « طرح کشاورزی شبه گلدانی کوه بیابانی » را نوشته و در اختیار مرکز تحقیقات کشاورزی یزد قرار دهد. امید است با کاشت الگوهای پیشنهادی وی برای انواع و اقسام خاک های کوه و بیابان، با انواع نفوذ پذیری اعم از: زیاد و کم، نه تنها کوه پایه ها و بیابان های ایران به طور رایگان به دشت و جنگل تبدیل شود و اقلیم منطقه را عوض کند، بلکه بتواند الگوی کشاورزی مناسبی در جهان باشد.
مقدمه
در نیم قرن اخیر ، سبک زندگی بشر با استفاده ی بیشتر از نفت و ذغال سنگ تغییر یافته است. استفاده ی بی رویه از منابع انرژی ، گازهای گلخانه ای تولید کرده ، سبب گرمایش زمین گشته است . با گرم شدن زمین ، بارش ها کمتر شده ، خشکسالی های پی در پی ، طوفان های شن ، موج های گرما ، سوختن جنگلها و ... را در پی داشته است. این عوامل سبب بحران جهانی آب و خاک گشته است و در کشور ما بیش از دیگر کشور ها خودنمایی کرده است. به گونه ای که متفکران زیست محیطی ما چنین اعلام کرده اند که:
ایران کشور خشک، نیمه خشک و کم بارشی است و در آمارهای جدید نشان داده است که، 57 درصد کاهش بارندگی و 10 درصد کاهش آب های سطحی داشته است . (1)
مهدی میرزایی، کارشناس مدیریت منابع آبی کشور در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا ( 1397 ) اعلام کرده است بارش سالانه ی دریافتی ایران، کمتر از یک سوم بارش جهانی است. (2)
کاوه مدنی معتقد است ایران از مرحله ی بحران گذشته است و این وضعیت ورشکستگی آبی است. چرا که تقاضا و مصرف به مراتب بیشتر از آب موجود در ایران است.(3)
حمیدرضا پیروان در گفتگو با ایلنا ( 1401 ) بیان کرده است، میزان فرسایش خاک در ایران 7 برابر میانگین جهانی است و ایران رتبه اول فرسایش خاک را به لحاظ شرایط اقلیم خاص، منطقه به خود اختصاص داده است. (4)
متاسفانه،پژوهشگران و متفکران کشور ما با توجه به رشد جمعیت، اغلب با اشاره به مشکلات آب و خاک، راهکاری اساسی برای رفع آنها بیان ننموده اند. بیان ورشکستگی آبی و فرسودگی خاک، یکی از آخرین تدابیر برای بی تدبیری عدم توسعه ی کشاورزی می باشد تا جایی که تبعات این بی تدبیری را(کرمی1388 ) بدین گونه بیان کرده است:
ظرف 30 سال گذشته 70 درصد از آبهای زیر زمینی ایران مصرف شده است و خاک ایران دارد رطوبتش را از دست می دهد و تنها راه حل بحران آب در ایران کاهش کشاورزی است، چون نمی توانید چیزی را بکارید و به آن آب ندهید(5) همچنین بیان کرده است که اگر تدابیر جدی گرفته نشود ایران از کشور نیمه خشک به کشور کاملا خشک تبدیل خواهد شد و غذایش را نیز باید از بیگانگان بخواهد (5).
در این زمینه جای خالی پژوهش هایی که بتواند از نظر زیست محیطی و اقتصادی محرومیت ها را به فرصت تبدیل کند و با توجه به رشد چمعیت پاسخگوی نیازهای جامعه باشد، احساس می شود.
پژوهنده در سال های اخیر با توجه به مشکلات زیست محیطی و اقتصادی با نوشتن مقاله ی «تدبیری بر بیداد بی آبی» (فرح امامی نائینی سال 1401)(6) راهکار هایی را برای تغییر الگوهای کشت و آبیاری بیان کرده است و در سال 1402 با نگارش طرح « درختکاری شبه گلدانی »(6) شیوه های غنی سازی خاک و کاهش مصرف آب را بیان نموده است و این بار سعی دارد با نگارش « طرح کشاورزی شبه گلدانی کوه و بیابانی» ، نه تنها در ایران، بلکه در جهان، کوه پایه ها و بیابان ها را به مراتع و جنگل های سبز تبدیل کند تا اقلیم اکثر نقاط گرم و خشک و نیمه خشک جهان به منطقه ی معتدل و مرطوب تغییر یابد و جهانیان شاهد طراوت، تازگی، زیبایی و زندگی در جهان گردند.
هدف از اجرای طرح
هدف از کشاورزی شبه گلدانی، به حدّ نصاب رساندن رطوبت لازم درون خاک، برای رشد، نمو و پرورش انواع و اقسام گیاه و درخت است. بدین منظور با استفاده یا ایجاد مواد آلی درون خاک، می توان علاوه بر تغذیه ی کامل و جذب آب برای ریشه، به غنی سازی خاک نیز پرداخت تا کوه و بیابان به دشت و جنگل تبدیل گشته، اقلیم جهان را به سوی منطقه ی معتدل و مرطوب تغییر دهد.
پیشینه ی طرح و نتایج حاصله ی آن
این طرح بیش از یک دهه (از سال های 1391 الی 1402 ) به شیوه های مختلف میدانی، آماری و آماری میدانی در مناطق گرم و خشک و سرد کوهستانی انجام شد. در مناطق گرم و خشک از مواد آلی به صورت های خام ( تازه و خشک ) و پوسیده (دست ساز و تجاری) به عنوان غذای کامل گیاه و درخت و نیز جاذب آب، برای انواع و اقسام گیاهان و درختان مثمر و غیر مثمر استفاده شد. در منطقه ی سرد و کوهستانی نیز از مواد آلی خام خشک به عنوان جاذب آب و مکمل تغذیه، به میزان 50 درصد استفاده شد.
لازم به ذکر است که برای گرم نگه داشتن زمین سرد کوهستان و نیز عدم دسترسی به مواد آلی خام تازه، به میزان 50 درصد از کود حیوانی ( گوسفندی پوسیده نیز ) استفاده شد .
نتایج حاصله از این آزمایشات در زمینه صرفه جویی در میزان مصرف آب و انواع کود چنین بود که توانست مصرف آب را از 30 الی 90 درصد کاهش دهد . مصرف کود حیوانی را در مناطق گرم و خشک برای 3 الی 5 سالِ پس از کشت (و حتی در سال های بعد با آزمایش خاک)، به صفر برساند و در مناطق سرد و کوهستانی نیز از 50 الی 70 درصد کاهش دهد و نیاز به کود شیمیایی را برای همیشه در هر زمینی منتفی سازد .
از نظر رشد و سرعت آن نیز می توان بیان کرد که درختان و گیاهان غیر مثمر از نظر تمام صفات رویشی ، رشد 3 برابری و بیش تر از آن را در مقایسه با شاهد داشتند و درختان و گیاهان مثمر نیز از نظر رویشی و زایشی رشد 5/1 برابری و بیش از آن در مقایسه با خاک شاهد داشتند . در مجموع ، می توان گفت : گیاهان و درختان از نظر درصد صفات رویشی و زایشی در مقایسه با خاک شاهد ، بیش از 50 درصد افزایش رشد داشتند.
از نظر تنش ها نیز چاله ها با تیمار مواد آلی توانست تنش های زیستی و غیر زیستی و حتی مدیریتی را مدیریت کند . به گونه ای که درختان مثمر در مقایسه با شاهد ،بهتر توانست آب موجود در برگ و بار را در برابر باد ، طوفان و اشعه های خورشید حفظ نماید . میوه ها درشت تر و پر آب تر از شاهد بود و اجزای درخت شفاف تر و مقاوم تر در برابر تنش ها خودنمایی کرد ، به ویژه میوه ی انار توانست آفتاب سوختگی ، ترک خوردگی ، کرم گلو گاه و ... را مدیریت نماید . در زمینه ی درختان و گیاهان غیر مثمر نیز شفافیت اجزای درخت ، پر آب بودن برگ ها ، نمایش رگ برگ ها و ... مشهود بود . از نظر اندازه ی گل ها و برگ ها در مقایسه با شاهد می توان گفت که در گل ها وگیاهان ، اندازه ی چند برابری آن ها در مقایسه با شاهد حس می شد .
انواع خاک های کوه و بیابان
خاک اغلب کوهستان ها ،خاک شنی است با اندازه های کوچک و بزرگ شن و ماسه ، هرچه به قله نزدیک تر شویم ،خاک دانه ها درشت تر و اغلب ماسه ای هستند ، این نوع خاک به سبب درشت بودن خاک دانه ها ، از فقیر ترین نوع خاک ها برای رشد گیاه و درخت به حساب می آیند چون ظرفیت نگه داری آب و غذا در آنها بسیار پایین است. هرچه از قله دور تر شده ، به دامنه و کوهپایه نزدیک تر شویم،اندازه ی خاک دانه ها کوچک تر بوده ،به خاک سیلت نزدیکتر است و نسبت به خاک قله حاصلخیز تر است.این خاک ظرفیت بیشتری برای نگه داری آب و غذا درون خود دارد ؛ اما با خاک لومی فاصله ی زیادی دارد.آیا می توان خاک کوهستان را به خاک لومی (که ترکیبی از انواع خاک های شنی،رسی و سیلت می باشد و مناسب کشاورزی است)نزدیک کرد؟
خاک های بیابان ، بسته به نوع آب و هوا ، اقلیم ، منطقه و ... انواع و اقسامی دارد که در مجموع می توان آن ها را به دو دسته ی عمده ی شنی و رسی تقسیم بندی نمود . اغلب این خاک ها درجات و مراتب کم یا زیاد نمک ، آهک ، گچ و ... را با خود دارند . موارد یاد شده ، هر کدام جاذب آب بوده ، مانعی بر سر راه رسیدن آب و غذا به گیاه و درخت است و رشد و نموش را با مشکل روبرو می سازد . خاک های شنی بسیار نفوذ پذیرند و تحمل حرکت گرانشی آب در خاک را ندارند . این خاک ها آب را به سرعت در خود فرو می روند و باز تشنه اند و کمتر اجازه ی استفاده از آب را به گیاه و درخت می دهند .
خاک های رسی ( دَق ) برخلاف خاک های شنی بسیار سخت ، سفت وکم نفوذ هستند و مناسب کشت نیستند . اگر چیزی در آنها کاشته شود ، آب را سُر می دهند و در خود فرو نمی برند و اگر فرو برند،درون خود نگه می دارند و اجازه ی آبرسانی به گیاه و درخت نمی دهند . پس چه باید کرد و چگونه می توان خاک بیابان را پذیرای گیاه و درخت نمود
می دانیم که ، قشر رویین زمین از دو طبقه ی کاملاً متفاوتِ نفوذپذیر و نفوذناپذیر تشکیل شدهاست. اگر همهی قشر زمین نفوذ پذیر بود، تمام آبهای باران فوراً در زمین فرو میرفت و آبی برای استفاده باقی نمی ماند. در مقابل اگر تمام خاک ها نفوذ ناپذیر بود همه جا را آب فرا میگرفت و زندگی بر روی زمین ممکن نبود. (7)
اندیشیدن به قابلیت نفوذپذیری خاک، سبب شد، به این موضوع اندیشیدهشود که اگر بهجای اینکه همیشه نگاهمان، به آسمان باشد که کی باران ببارد، نیمنگاهی هم به زمین شود ، تا با توجه به قابلیت نفوذپذیری خاک بتوان از آن بهره برد تا می توان با نفوذپذیرتر کردن قسمتی از سطح خاک، شرایط نگهداری آب و مواد غذایی را برای گیاه و درخت مساعدتر نمود به گونهای که آب و غذا را هم زمان، برای ریشه ذخیرهسازی کرد تا با استفاده از روشهای نوین آبیاری و کوددهی، علاوه بر تغذیه و آبرسانی به غنیسازی خاک نیز پرداخت. همچنین در مصرف آب و کود نیز، صرفهجویی بهینه صورت داد و هر نوع خاکی را پذیرای گیاه و درخت نمود.
این اندیشه سبب شد تا طرح درختکاری به شیوهی شبهگلدانی برای انواع و اقسام گیاه و درخت مثمر و غیر مثمر در باغ و مزرعه آزمایش شود تا از روشهای نوین ذخیرهسازی آب و مواد غذایی مورد استفاده قرار گیرد . الگویی که الهام گرفته از شیوهی ذخیرهسازی قرآنی حضرت یوسف(ع)(8) (در مورد انبارکردن گندم با خوشه، برای حفاظت از آفاتنباتی در سالهای قحطی) بود . در این روش سعی شد با بهرهوری از بقایای مواد آلی خام تازه و خشک اعم از : علوفه و خس وخاشاک و برگ و بار آفتابخورده و پوسیدهی درختان، در قشر نفوذپذیر خاک، به غنای آن پرداخته شود، تا بتوان علاوه بر مقابله با فرسایش خاک، به مدیریت مصرف آب و کود نیز پرداخت و نه تنها با صرفه جویی مضاعف هزینه ها را بسیار کاهش داد، بلکه بیشترین بهره را در تولیدات طبیعی کشاورزی و باغی به دست آورد و با پوشش سبز گیاهی سلامت و شادابی را برای محیط زیست به ارمغان آورد .
در این طرح با استفاده از روشهای نوین تغذیه و آبیاری، چالهی استقرار درخت شبیه گلدان عمل نمود به گونهای که با حفظ تعادل در جذب و دفع رطوبت، دسترسی به آب و غذای کافی برای ریشه ی درخت را میسر ساخت ، تا بتواند علاوه بر سرعت رشد ، مصرف آب و کود را نیز کاهش دهد .
روش شبه گلدانی هرنوع خاکی را اعم از : سبک یا سنگین ، شنی یا رسی و... پذیرای گیاه و درخت می سازد.در این روش با تجزیه مناسب و تدریجی مواد آلی درون خاک، تغذیه و آبرسانی بهتری برای گیاه و درخت صورت می گیرد. چرا که باتنظیم رطوبت در خاک شرایط آب و هوایی معتدل را برای گیاه و درخت ایجاد می کند تا بهتر بتواند تنش هارا مدیریت کرده ، سرعت و جهش در رشد را نشان دهد.
در این روش می توان کاشت گیاه و درخت را از اواخر زمستان و اوایل بهار به تعویق انداخت تا بتوان از هرس بهاره سرشاخه های درختان منطقه به عنوان مواد آلی خام تازه ، درون چاله ها استفاده نمود . مواد آلی خام خشک را می توان از خس و خاشاک و علوفه ی هر منطقه تهیه کرد .مواد آلی پوسیده را می توان از بقایای مواد آلی درختان و نیز بقایای گیاهان به صورت دست ساز فراهم ساخت.
لازم به ذکر است که در مناطق کوهستانی اگر مواد آلی خام تازه در دسترس نبود می توان ازز مواد آلی خام خشک به میزان 50درصد مورد نیاز گیاه و درخت استفاده نمود و برای گرم نگه داشتن زمین سرد کوهستان با آزمایش خاک از 30الی50درصد کود حیوانی پوسیده برای تیمار چاله ها موقع کشت ،(به صورت ترکیبی با خاک شاهد و مواد آلی خام خشک) بهره برد.
کودهای مناسب کوه و بیابان
برای هر نوع کشت و زرعی اعم از : گیاهان و درختان مثمر و غیر مثمر به خاک غنی و پر بار نیاز است . درست است که خاک بکر کوه و بیابان زیر نور خورشید غنی و پر بار گشته است و نور خورشید شرط لازم برای رشد گیاه و درخت است ، اما شرط کافی نیست و هر گیاهی برای رشد و نمو به آب و غذا و ... نیاز دارد . چنانکه فضل ا... همدانی ( صاحب کتاب آثار و احیاء ، اولین کتاب مدون کشاورزی به زبان فارسی دری در قرن هفتم ) می گوید :« زبل ( کود حیوانی ) انداختن کار مقبلان است و ترک کردن آن ، کار مدبران است که هرگز از زراعتی تمتعی نیابند »(9) از این گفته چنین استنباط می شود که کود دادن و غنی سازی خاک با کود حیوانی ، کار انسان های خوشبخت است و ترک کردن ان ، کار انسان های بدبخت است که از زراعتشان بهره ای نمی برند .
برای تیمار خاک های کوه و بیابان کودهای حیوانی ( به ویژه گوسفندی ) مناسب نیست زیرا علاوه بر اینکه درصد زیادی نمک دارند و آب را به خود جذب کرده ، سبب خشکی خاک می شوند و با ایجاد گازهای گلخانه ای سبب آلودگی هوا نیز می گردند . از نظر اقتصادی نیز این کودها گران هستند و مقرون به صرفه برای استفاده در کوه بیابان ، ( به ویژه برای کاشت گیاهان و درختان غیر مثمر) نیستند . کودهای شیمیایی نیز به سبب کم نفوذ و کلوخی کردن و ایجاد فرسایش در خاک از نظر زیست محیطی مناسب استفاده در هیچ خاکی نیست.
می توان گفت بهترین تیمار برای کاشت گیاهان و درختان در کوه و بیابان استفاده از کودهای گیاهی به شکل های خام و پوسیده ( بسته به نوع خاک آنها) است چنانکه فضل الله همدانی نیز در این باره چنین گوید :
دیگر ان که زمین را شودر ( شبد ،یونجه) بکارند و چون بزرگ سود، با شودر به هم بیل کنند تا در ان بپوسد و مانند زبل (مواد حیوانی) شود و خاصیت دیگری داشته باشد که زمین را از انواع علفها پاک کند. (9)
باید گفت مشکل آب ، خاک و تنش ها در کوه و بیابان را نیز می توان با ذخیره سازی مواد آلی درون خاک به صورتهای خام و پوسیده مدیریت نمود . وجود مواد آلی درون خاک می تواند علاوه بر اینکه به عنوان غذای کامل گیاه و درخت به حساب می آید ، جاذب آب بوده ، رطوبت لازم برای رشد و نمو گیاه و درخت را ذخیره کند همچنین از تاثیر مستقیم نا خالصی های خاک های کوه و بیابان برای ریشه بکاهد همچنین با توجه به نوع خاک کوه و بیابان اعم از شنی و رسی و... ، آن را به خاک لومی نزدیک نماید .
مدیریت آب ، خاک و تنش های کوه و بیابان
برای رشد و نمو گیاه و درخت ، به آب ، خاک ، نور و ... مناسب نیاز است تا امکان رشد و پروش به وجود آید .
می دانیم که بهترین نوع خاک برای رشد و پرورش گیاه و درخت خاک لومی است . این خاک باید حداقل 4 الی 5 درصدمواد آلی (10) درون خود داشته باشد تا بتواند با حفظ رطوبت ، شرایط لازم برای پرورش گیاه و درخت را به وجود آورد . اما متاسفانه خاک های کشور ما به ویژه در بیابان ها بسیار خشک است و کمتر از 5/0 درصد، از مواد آلی بر خوردار است(10) .
کمبود بیش از حد مواد آلی در خاک های کوه و بیابان ، خاک را بیش از اندازه خشک می سازد موضوعی که امکان رشد ، نمو و پرورش گیاه و درخت را با مشکل اساسی رو به رو می کند به گونه ای که به جای سیر صعودی رشد، با سیر نزولی رو برو می گردیم . ابتدا با توقف در رشد روبرو شده ، پس از آن سیر نزولی به ترتیب با کوتولگی ، پیر و پژمرده شدن ، خمیدگی ، پوسیدن شروع شده، مرگ و نابودی را در پی خواهد داشت .
ناسوتی و میاندواب و همکاران ( ۱۳۹۰) گزارش کردند، عدم استفاده از کودهای الی و استفاده ی بی رویه از کودهای شیمیایی، عامل اصلی کاهش چشمگیر میزان ماده ی آلی خاک های اراضی کشور در سال های اخیر است. (11)
نقوی مرمتی و همکاران(۲۰۰۷) گزارش کردند در مناطق خشک و نیمه خشک جهان از جمله ایران، نه تنها برگشت مواد آلی به خاک کم است، بلکه با مصرف بی رویه ی کودهای شیمیایی، عدم استفاده از کودهای الی، مواد الی موجود در خاک نیز به سرعت تجزیه می شوند ودر چنین شرایطی گنجاندن مواد الی در مدیریت عناصر غذایی بیش از پیش دارای اهمیت است. (12).
ملکوتی و طباطبایی ( ۱۳۸۴) گزارش کردند، میزان بسیار پایین مواد الی، کیفیت پایین آب آبیاری، اسیدیته ی بالا، شوری خاک، وفور کربنات کلسیم در خاک، فراوانی بیکربنات آب آبیاری، مصرف نامتعادل کودها و جایگذاری نادرست آنها، از جمله مشکلات اصلی تغذیه ای موجود در خاک های ایران می باشد(13).
همانگونه که کم آبی و خشکی بیش از حد سیر رشد را نزولی می سازد ، پر آبی بیش از حد ناشی از باران های موسمی ،سیل و ... مشکل دیگری بر سر راه گیاهان و درختان در کوه وبیابان است که آن نیز مشکلات خاص خود را دارد. پر آبی علاوه بر سست و لق کردن ریشه ، موجب کپک زدگی ،قارچی کردن و پوسیدگی طوقه شده ، آن را مامن حشرات موذی می سازد . موضوعاتی که علاوه بر نابودی درخت ،سبب بیماری و انتقال امراض به درختان و گیاهان سالم نیز می شود و اگر به سرعت مدیریت نشود درختان سالم را نیز درگیر می سازد(14).
آب های خاکستری که از پساب و پسماند و ... تهیه شده است و در بیشتر موارد برای آبیاری در کوهپایه ها و بیابان ها استفاده می شوند، اغلب نا مناسب ، نا متعارف و سمی هستند و از دیگر دلایل خشک شدن گیاهان و درختان پس از کاشت در کوه و بیابان به حساب می آیند . مواد آلی درون خاک می تواند از تاثیر مستقیم آب های خاکستری که برای آبیاری گیاهان و درختان در کوهپایه ها و بیابان ها مورد استفاده قرار می گیرد، بکاهد.
خاک اغلب بیابان های ما خاک شنی است با درصد زیادی از شوی ، همچنین ممکن است این خاک به گچ ، آهگ و .. نیز آلوده باشند به گونه ای که هر کدام از موارد یاد شده ، می تواند با جذب بیشتر آب ، سبب خشکی بیش از حد خاک گردد و امکان و شانس رویش ، رشد و پرورش گیاه و درخت را با توجه به محدود بودن منابع آبی کم کند . از طرفی دیگر ، خاک برخی از بیابان های ما خاک رسی است ، آنچنان سفت ، سخت و نفوذ ناپذیر (دَق) که امکان جذب آب و غذا را برای گیاه و درخت میسر نمی سازد.
خاک اغلب کوهستان های ما خاک شنی و ماسه ای است و هرچند در مقایسه با خاک بیابان آلاینده های کمتری دارد اما خاک دانه ها درشت تر از خاک دانه های بیابان است و گنجایش نگه داری آب و غذا در آنها بسیار پایین است.
کاشتن بذر و نهال ، بدون طرح و تیمار ، باتوجه به کمبود آب و غذا و انواع تنش ها در خاک فقیر کوه و بیابان ، نه تنها سود و عایدی از آن حاصل نمی شود ، بلکه هزینه های مصرف شده ی قبل از کاشت در زمین اعم از : هزینه های بذر ، کاشت بوته و نهال در گلدان ، هزینه های کارگری و ... را که برای آماده سازی کاشت در زمین مصرف شده است را نیز هدر می دهد .
وجود مواد آلی درون خاک اعم از خام و پوسیده ،بسته به نوع خاک کوه و بیابان می تواند از تاثیر مستقیم آلاینده های خاک بکاهد و آن را مدیریت کند.
موضوع دیگری که کوه و بیابان را از شهر و روستا متمایز می سازد ، فضای باز آنها و عدم حصار در و دیوار و ... است . فضای باز کوه و بیابان ، حمله های بی امان طوفان های شن ، باران های موسمی ، موج های گرما و سرما و ... را در پی دارد . همچنین گرم و سرد شدن ناگهانی و بیش از حد شب و روز در کوه و بیابان به گیاه و درخت آسیب می رساند . یکی از راه های مدیریت تنش ها در کوه و بیابان بالا آوردن طوقه از سطح زمین به اندازه ی 5الی 30 سانتی متر (بسته به نوع گیاه و درخت) به صورت تپه ای است تا گیاه و درخت را در برابر انواع تنش ها محافظت کرده آب را از طوقه دور و به ریشه های فرعی نزدیک کند تا بتوان شرایط ابیاری زیر سطحی را برای گیاه و درخت ایجاد کرد و چاله شبه گلدان بتواند به صورت پیاز رطوبتی خود تنظیم فعال شود و با حرکت گرانشی آب در خاک، مقابله نماید. از این موضوعات که بگذریم اگر گیاه و درختی در کوه و بیابان شانس رویش پیدا کند باید مزاحمت های انواع حیوانات کوهی و صحرایی اعم از: موش ، سوسمار و ... را تحمل کند.
در نهایت می توان گفت چاره ی درمان آب ، خاک و انواع تنش های کوهی و بیابانی را با انتخاب انواع و اقسام گیاهان و درختان کم آبخواه مناسب هر منطقه و نیز در استفاده یا ایجاد مواد آلی به عنوان کود و جاذب آب و... برای گیاهان و درختان کوهی و بیابانی می توان مدیریت نمود.
انتخاب انواع و اقسام گیاهان و درختان کم آبخواه مناسب هر منطقه
ایران کشوری چهار فصل است با انواع و اقسام آب، هوا، خاک و... شرایط آب و هوایی متفاوت که هر کدام پوشش گیاهی مناسب خود را می طلبد. برای کاشت انواع و اقسام گیاه و درخت کم آبخواه در کوه و بیابان ، باید دقت شود تا شرایط مناسب و بومی منطقه ، هر نوع خاک و آب و هوا مورد نظر قرار گیرد . این موضوع با توجه به کمبود منابع آبی در کشور بیشتر مورد نظر است . انتخاب نامناسب گیاهان و درختان غیر بومی علاوه بر افزایش آفات و امراض ، زمینه های بیماری ، خشک شدن و نابودی درختان سالم را نیز به وجود می آورد(11) .
با توجه به بحران آب و فرسایش خاک لازم است الف) درختان ب) درختچه ها ج)گل ها و گیاهان و د)علوفه های کم آب خواه (10) مناسب هر منطقه، در کوهپایه ها و بیابان ها کاشته شوند تا با تبدیل آن به دشت و جنگل منطقه از سرسبزی، خرمی و هوای پاک برخوردار شود و آب و هوای هر منطقه ای را به سوی معتدل و مرطوب عوض کند.
در اینجا برای پرهیز از اطاله ی کلام نمونه هایی را ذکر کرده، بقیه را نام می بریم.
الف) درختان
درخت عناب ، درختی مقاوم به کم آبی است قابلیت رشد در زمینهای کم آب و با کیفیت پایین داشته، مقاومت بسیار بالا در برابر خشکسالی دارد.
درخت انجیر ، درخت کاملا مقاوم به کم آبی است این درخت، مناسب منطقه نیمه گرمسیری و خاک های شور است.
درخت پسته درختی مقاوم به شرایط آب و هوایی نامساعد است و در برابر خشکی و کم آبی سازگار است.
درخت بادام ، درختی مقاوم به کم آبی و خشکی است
درخت زیتون، درخت گرمسیری، کم توقع، مقاوم به خشکی است.
درخت بلوط ، همیشه سبز . این درخت جهت کنترل فرسایش خاک استفاده میشود و از انواع درختان مقاوم به گرماست. لازم به ذکر است که درختان گز و بلوط همیشه سبز مناسب بیابان های گرم و خشک است و برای جلوگیری از فرسایش خاک و مقاومت در برابر شن های روان کاشته می شود.
درختان گز، سدر، پسته وحشی، زالزالک و ... نیز ازدرختان کم آب خواه و مقاوم هستند.
ب) درختچه ها
سنجد تلخ : این درختچه قابل رویش در خاک های آهکی ، مقاوم به گرما و کم آب خواه است.
سماق : این درختچه ، مناسب آب و هوای گرم و خشک است ، نور پسند است و تحمل سایه را ندارد ، پس از خشک شدن با پاجوش رشد می کند.
زرشک ، این درختچه ، مقاومت بسیار بالا در برابر بی آبی و خشکسالی دارد.
ختمی - توری – اقاقیا و ... از درختچه های کم آب خواه و مقاوم هستند.
ج) گل ها و گیاهان
- گل ها و گیاهان علاوه بر سرسبزی ،زیبایی،چشم نوازی و ایجاد هوای پاک ،از عوامل تاثیر گذار در تبدیل بیابان به دشت هستند .
- گل های مریم بیابانی،گل سفید کاغذی ،گل همیشه بهار صحرایی و... جلوه ای خاص به صحرا می بخشند.
- انواع کاکتوس های تزیینی و تجاری، خاردار و بدون خار علاوه بر زیبایی بخشی به طبیعت، موارد استفاده دیگر نیز دارند.
کاکتوس ها به صورت های مختلفی وجود دارند حتی به صورت درخت و درختچه نیز دیده می شوند. که اغلب آنها دارای میوه است و از نظر تجاری حائز اهمیت است.
کاکتوس های بدون خار مناسب خاک های شنی و عمیق هستند. در بسیاری از مناطق گرم و خشک می رویند. گرما و خشکی را حتی تا یکی دوماه تحمل می کنند اما شوری را تحمل نمی‌کنند. این گیاهان مقدار زیادی علوفه تولید می کنند و علاوه بر تغذیه، با توجه به ذخیره ی آبی که در گیاه وجود دارد می توانند عطش و تشنگی چهارپایانی که برای چرا به دشت و بیابان آمده اند ، برطرف سازند .
شاه پسند ، ختمی ، شمعدانی - تاج خروس ، اطلسی و... از گل ها و گیاهان مقاوم و کم آب خواه هستند.
د) علف ها و نی ها
یونجه ها به عنوان علوفه های مقاوم و نیمه مقاوم در برابر خشکی هستند.
یونجه های نیک شهری و بمی به عنوان یونجه های مقاوم به خشکی و رقم یزدی و بغدادی به عنوان نیمه مقاوم هستند.
نی ها نیز با توجه به نوع آب و هوا و منطقه کاشته می شوند. برخی از آنها چون نیشکر خوراکی و تجاری هستند . با توجه به نوع خاک و آب و هوا می توان از آنها به عنوان قیّم و پشتیبان درخت استفاده نمود .
چگونگی استفاده از مواد آلی در خاک های کوه و بیابان برای حفظ رطوبت ، غنی سازی خاک و ایجاد شرایط خاک لومی
برای تبدیل خاک های شنی فقیر کوهستانی به خاک لومی ، همچنین برای مدیریت تنش های ویژه ی کوهستانی و تجزیه ی مناسب ، پیشنهاد می شود ؛ برای تیمار چاله ها ، بسته به اندازه ی خاک دانه ها از درشت به ریز بدین صورت عمل شود. برای خاک دانه های شنی درشت از دامنه تا قله ، با توجه به بارش بیشتر نسبت به دامنه، از ۱۵ درصد مواد آلی خام تازه و ۵ درصد مواد آلی خام خشک به همراه ۸۰ درصد خاک شاهد ترکیب شود.
این ترکیب برای تجزیه سریع تر و تغذیه بهتر انتخاب شده است تا با غنی سازی خاک، افزایش بهره وری در گیاه و درخت ایجاد شود. اما از دامنه به طرف کوهپایه و دشت، چون خاک دانه ها ریزتر است و خاک حاصلخیز تر می باشد ، ولی از بارش کمتری برخوردار است، در نظر است گنجایش آب بیشتر و سرعت تجزیه کمتر شود. بنا براین می توان از همان ترکیب شیوهی بیابانی ۱۰ درصد خام تازه و ۱۰ درصد خام خشک با ۸۰ درصد خاک شاهد استفاده کرد .
بهره گیری از مواد آلی در خاک‌های شنی با درصد بالای نمک ، گچ ، آهک و ... در بیابان را میتوان بدین صورت طراحی نمود.
برای تیمار چاله ها ، به منظور کاهش سرعت تجزیه ، نیز کنترل حرکت گرانشی و مدیریت تنش ها می توان از مواد آلی خام ( تازه و خشک ، هر کدام 10 درصد ) با خاک شاهد به میزان 80 درصد ترکیب نمود . بهتر است این تیمار یک هفته الی 10 روز قبل از کاشت با خاک شاهد یا خاک لومی ترکیب شده ، برای استفاده در زیر ریشه آماده باشد .
بهره گیری از مواد آلی در خاک های رسی ( دَق ) بهتر است به صورت خام تازه و پوسیده ی دست ساز هر کدام به میزان 10 درصد باشد و با خاک شاهد به میزان 80 درصد ، (برای کل چاله) انتخاب شود. پیشنهاد می شود این تیمار برای نفوذ پذیری و تخلخل بیشتر در خاک های رسی و آبرسانی بهتر ، برای کاشت گیاه و درخت در کل چاله ( از ریشه تا طوقه ) انتخاب شود. بهره گیری با روش های یاد شده ، برای انواع خاک های بیابانی ، علاوه بر نزدیک کردن خاکها به خاک لومی به غنی سازی خاک و مدیریت تنش ها پرداخته ، سرعت و جهش رشد را در گیاهان و درختان بیابانی میسر می سازد و از خشک شدن و نابودی آن ها جلوگیری می کند .
اندازه چاله ها برای کاشتن گیاه و درخت به شیوه شبه گلدانی کوه و بیابانی
اندازه چاله ها برای کاشتن بذر گیاه و درخت بسیار مهم است و باید بر اساس نوع خاک از نظر سبک یا سنگین بودن انتخاب شود. اندازه ی چاله ها برای کاشتن گیاه و درخت در کوه و بیابان به شیوه ی شبه گلدانی برای استفاده از مواد آلی درون خاک، باید حداقل دو برابر حد معمول انتخاب شود تا فضای بیشتری برای ذخیره سازی مواد آلی زیر ریشه فراهم شود و ریشه های بلند این گیاهان و درختان بهتر بتوانند با استفاده از منابع آبی و غذایی تنش ها را مدیریت کنند. اندازه ی چاله ها برای ایجاد مواد آلی نیز با توجه به نوع بذر ، گیاه و درخت انتخاب شود.
برای کاشتن بذر، چاله ها باید با توجه به میزان ذخیره ی مواد غذایی درون بذر و نیز اندازه ی بالقوه ی ریشه ها کنده شود. برای گیاهان و درختان نیز باید طول چاله ها را به اندازه بلندای ریشه ها ،با در نظر گرفتن اندازه ای که طوقه باید درون خاک قرار گیرد، در نظر گرفت و عرض آن را برای گسترش ریشه های افقی در خاک ۳ الی ۴ برابر عرض ریشه ها انتخاب نمود.
جای قرار گرفتن ریشه و طوقه در خاک
اندازه متناسب چاله ها برای کاشتن بذر یا گیاه و درخت بسیار مهم است. طول چاله ها باید به بلندای ریشه ها انتخاب شود. اگر گیاه یا درخت ما به صورت ریشه لخت باشد، باید مقداری خاک به صورت تپه ای درون چاله ریخته ،ریشه را آزادانه روی آن مستقر ساخت به گونه ای که ریشه های افقی به صورت پنجه ای در اطراف چاله گسترش یابند و با هم گره نخورند . اما اگر گیاه و درخت از گلدان به خاک منتقل می شود ، باید گیاه و درخت را به آرامی از گلدان به خاک منتقل ساخت به گونه ای که خاک قبلی گلدان دست نخورده باقی بماند تا ریشه ها کم کم درون خاک پخش شوند .
جای قرار گرفتن طوقه بر روی خاک نیز بسیار مهم است و معمولا 5 سانتی متر بالاتر از آخرین گره توپی ریشه انتخاب می شود. لازم به ذکر است که سطحی کاری و عمقی کاری، هر دو موجبات بیماری ، خشک شدن و نابودی گیاه و درخت را به وجود می آورد . کاشت عمیق جریان اکسیژن و تهویه ی هوا را برای ریشه ها مختل می سازد. همچنین موجبات بیماری طوقه را که پیش از اندازه ی لازم در خاک مستقر شده است ، فراهم می سازد چرا که رطوبت اضافه پای طوقه سبب قارچی شدن ،کپک زندگی و پوسیدگی می شود و در نتیجه رشد گیاه و درخت را از درون با ضعف و سیر نزولی و از بیرون با پوسیدگی و تهی شدن مواد غذایی و... رو به رو می سازد و اگر گیاه و درخت بیمار با ریشه از خاک بیرون آورده نشود و خاک آن چاله ضد عفونی نگردد گیاهان و درختان دیگر را نیز آلوده کرده، بیمار می سازد. سطحی کاری نیز موجب سستی و عدم استقرار گیاه و درخت در خاک گشته ، کجی و لقی را در پی خواهد داشت چنین گیاه و درختی تنش هارا تحمل نکرده ، خشک می شود.
چگونگی تبدیل رایگان کوه و بیابان به دشت و جنگل با استفاده یا ایجاد مواد آلی درون خاک
با توجه به انتخاب گیاه و درخت کم آبخواه کوه و بیابانی ، نوع تیمار چاله ها با مواد آلی ، حفظ رطوبت در خاک ، مقابله با انواع تنش ها و مدیریت خاک می توان کوهپایه ها و بیابان ها را به صورت رایگان به دشت و جنگل پر بار و زیبا تبدیل کرده ، اقلیم را عوض نمود .
پس از رشد و نمو گیاه و درخت ، به ویژه درختان و درختچه هایی چون تاغ ، ابریشم مصری ، گز ، ارغوان و ... که با بذر تکثیر می شوند ، با جریان باد در کوه و بیابان پخش می شوند و با طوفان در خاک مدفون شده ، کاشته می شوند. با اولین باران به لطف خداوند سر از خاک بر می دارند و با نور خورشید و ... رشد می کنند و کوه و بیابان را به مرتع و جنگلی زیبا تبدیل می کنند با تبدیل کوه و بیابان به مرتع و جنگل ، چراگاه حیات وحش حیوانات نیز فعال گشته ، چوپانان را برای چرای دام به سمت خویش فرا می خواند . چریدن چارپایان در کوه و دشت سبب غنای خاک می گردد ،چون فضولات آن ها زیر نور خورشید غنی تر گشته، همراه با جریان باد در طوقه ی درختان وگیاهانی چون درمنه و ... جمع می شود و موقع ریزش باران مورد استفاده گیاه و درخت قرار می گیرد .
الف – تبدیل رایگان کوه و بیابان به دشت و جنگل با استفاده از مواد آلی درون خاک
استفاده از مواد آلی درون خاک ، به منظور بیابان زدایی وزیبا سازی کوه و دشت و ایجاد مرتع و جنگل با پیشنهادات زیر توصیه می گردد.
1-استفاده از مواد آلی درون خاک برای بیابان زدایی با کاشت درختان کم آبخواه
استفاده از تیمار مواد آلی درون چاله ها برای بیابان زدایی با کشت درختان در حاشیه ی بیابان به صورت طولی با فواصل مورد نظر پیشنهاد می گردد .
2-استفاده از مواد آلی درون خاک برای ایجاد مرتع و جنگل با کاشت درختان کم ابخواه
استفاده از تیمار مواد آلی درون چاله ها برای کشت درختان در مناطق پست و گود خاک های شنی بیابان ، به ویژه دره ها و نیز در دامنه و در پناه کوه ها برای ایجاد پارک ، فضای سبز ، مرتع و ... پیشنهاد می گردد .
مراحل تیمار و کاشت درختان با استفاده از مواد آلی درون چاله ها
1-ترکیب مواد آلی خام به میزان 20 درصد (تازه 10 درصد و 10 درصد خشک ) با 80 درصد خاک شاهد.
2-کندن چاله ها در ابعاد 80 در 80 الی 100 در100
3-قراردادن تیمار در کف چاله ها به اندازه ی 40 الی 50 سانتی متر از کف چاله و فشرده کردن تیمار
4-نشاندن درخت روی تیمار و ریختن خاک شاهد ( بیابان ) به میزان 40 الی 50 سانتی متر روی ریشه و فشرده کردن آن
5-بالا آوردن طوقه از سطح زمین به میزان 5 الی 30 سانتی متر
6-آبیاری درختان به صورت غرقابی پس از کشت
7-آبیاری منظم سالیانه ، حد اقل 4 بار در سال به شیوه غرقابی
لازم به ذکر است که برای استقرار ، توازن و تعادل درخت از کجی ، لقی و نیز مدیریت تنش ها ، اندازه ی زیر سازی چاله ها برای ذخیره سازی و نیز نشاندن درخت ، از ریشه تا طوقه باید برابر باشد .
ب- تبدیل رایگان کوه و بیابان به دشت و جنگل با ایجاد مواد آلی درون خاک
برای ایجاد مواد آلی درون خاک های شنی بیابان با درصد کمتر آلاینده ها از قبیل گچ ، آهک ، نمک و ... و نیز خاک های سیلتی کوهی پیشنهاد می شود ، درختان کم آبخواه بیابانی یا کوهستانی با بذر گیاهان ویژه بیابانی یا کوهستانی به شرح زیر ( درون یک چاله ) کاشته شوند .
مراحل تیمار و کاشت درختان با ایجاد مواد آلی درون چاله ها
1-کندن چاله ها در ابعاد 40در40 الی 50در50
2-کاشتن درختان در کف چاله
3-ریختن خاک شاهد روی ریشه تا وسط چاله و فشرده کردن آن
4-کاشتن 4 عدد بذر گل ، گیاه ، علوفه و ... در چهار گوشه ی چاله ، به عنوان چهار ستون محافظ درخت از ریشه تا تاج ، ایجاد مواد آلی درون خاک ، تبدیل خاک شنی به لومی ، تغذیه ی درخت پس از دوره ی زندگی گیاه ، ایجاد و حفظ رطوبت در خاک و ...
5-ریختن خاک بیابان بر روی بذر ها و فشرده کردن آن ها
6- بالا آوردن طوقه از سطح زمین 5 الی 30 سانتی متر
7- آبیاری غرقابی درختان پس از گشت .
8- آبیاری منظم سالیانه ی درختان و گیاهان ، حداقل 4 بار در سال به صورت غرقابی
شیوه عملکرد پیاز رطوبطی خود تنظیم
مواد آلی درون خاک ،چاله شبه گلدان را مانند پیاز رطوبتی خود تنظیم ،براساس نیاز گیاه و درخت فعال می سازد و مانند حوضچه های کوچک با فواره ی پمپاژآب ،عمل می کند با این تفاوت که به پمپاژ و گردش آب در زیر زمین می پردازد پمپاژ آب حوضچه همراه با بااز شدن فلکه فعالیت می کند اما چاله شبه گلدان باتعریق شارژ می شود.
در روی زمین مقداری از آب حوضچه بر اثر باد و نور خورشید تبخیر می شود اما در چاله شبه گلدان ، روزها با تابش غیر مستقیم خورشید،آبهای اضافی را در مرکز و انتهای چاله ی شبه گلدان جمع کرده، بر اثر جاذبه ی زمین به زیر چاله منتقل میکند. شب هنگام بر اثر فشار اسمزی، ریشههای فرعی مأمور جذب آبهای فرورفته در خاک میشوند و آن را به درون چاله هدایت میکنند و چاله به طور خودکار شارژ میشود.
در اینروش آب از طوقه دور و به ریشه ها نزدیک می شود و چون آب در حال گردش است و همیشه پای درخت نمیماند، در جذب و دفع آن تعادل برقرار می شود و طوقه را در برابر انواع تنش ها محافظت می کند.
شیوه ی عملکرد چاله ی شبه گلدان کوهی و بیابانی
الف – با استفاده از مواد آلی درون چاله
پس از کاشت درخت به شیوه ی شبه گلدانی و آبیاری غرقابی پس از آن ، ریشه های فرعی ( افقی ) با آب و غذای آماده روبرو می شوند ، در نتیجه به سطح نیامده ، کم کم خود را به انتهای چاله می رسانند و در آنجا مستقر می گردند . ریشه اصلی نیز چون به آب و غذا رسیده است ، نیازی به پیشروی بیش از اندازه ( از نظر عمودی ) در خاک نمی بیند . در نتیجه مواد آلی خام تازه و خشک درون چاله ، با تجزیه ی مناسب علاوه بر تغذیه ی گیاه و درخت ، به حفظ رطوبت در خاک می پردازند و خاک زیر ریشه را از شنی به سمت لومی سوق می دهند . همچنین حالت اسفنجی و تراوایی درون چاله ایجاد می کنند تا ریشه های فرعی برای نفوذ در آنها نازک تر و مویین تر شوند و حالت پنجه ای پیدا کنند . در این روش چون ریشه های فرعی به آب و غذا رسیده اندعلاوه بر حفاظت و مدیریت ریشه ی عمودی، به صورت افقی درون چاله پخش می شوند و با تعرق بهتر آب و غذا را به تمام اجزای درخت می رسانند .
با هر بار آبیاری ( دورآبیاری ) کودهای مواد آلی تازه تجزیه می شوند و خاک درون چاله را غنی می سازند . مواد آلی خشک نیز پر آب شده ، رطوبت اضافی را به خاک درون چاله می سپارند و اضافه ی آن را به خاک زیر چاله منتقل می کنند و سفرههای آب زیرزمینی را به سطح نزدیک میسازند. در فاصله بین دو آبیاری، چالهی استقرار درخت، همانند پیاز رطوبتی خود تنظیم، با تعریق شارژ میشود .
ب- با ایجاد مواد آلی درون چاله
پس از کاشت گیاه و درخت درون یک چاله ، به شیوه ی شبه گلدانی و آبیاری غرقابی پس از آن ، گیاه و درخت هم زمان شروع به رشد و نمو می کنند . ریشه های عمودی گیاهان درون چاله با ریشه های افقی درخت کوهی یا بیابانی مانند تارو پود پارچه ، با یکدیگر درگیر شده ، زرهی از مواد آلی برای حفاظت از ریشه عمودی درخت می بافند و با گسترش ریشه های افقی گیاهان درون چاله حالت تراوایی و اسفنچی در چاله ایجاد می کنند تا ریشه ی عمودی درخت را از درون حفظ کنند . در این روش علاوه بر ایجاد و حفظ رطوبت در خاک ، خاک سست و شنی کوه و بیابان به خاک لومی نزدیک می شود همچنین حرکت گرانشی آب در خاک ، مدیریت می شود تا چاله مانند پیاز رطوبتی خود تنظیم عمل کند .
با هر بار آبیاری ( دور آبیاری ) مواد آلی خام درون چاله ( ریشه گیاهان و درخت ) رطوبت را جذب و حفظ می کنند و رطوبت اضافی را به خاک درون چاله می سپارند ،همچنین اضافهی آن را به خاک زیر چاله منتقل می کنند تا سفرههای آب زیرزمینی به سطح نزدیکتر شوند. در فاصله بین دو آبیاری، چالهی استقرار درخت، همانند پیاز رطوبتی خود تنظیم ،با تعریق شارژ می شود.
از بیرون چاله(روی خاک) نیز بذر ها همزمان با رشد ، علاوه بر زیبایی ، با پوشش سبز گیاهی ، ابتدا به عنوان قیّم، سایه بان ، محافظ و پشتیبان درخت بوده مانند چهار ستون ساختمان، آن را از انواع تنش ها محافظت می کنند . پس از دوره ی شش ماهه ی زندگانی گیاهان ، آنها می پوسند و همراه با باد و طوفان های شن در خاک مدفون می گردند و به همراه ربشه های بذر درون خاک ، علاوه بر حفظ رطوبت ، غذای مورد نیاز درخت را تشکیل می دهند و به غنی سازی خاک کمک می کنند و فرسایش را مدیریت می نمایند و به طور رایگان طرح کشاوزی شبه گلدانی را فعال می سازند .با توجه به این نوع شیوه ی کاشت به لطف خداوند با کمک عناصر طبیعی اعم از باد ، باران ، نور خورشید و ... با یک بار کاشتن در کوه و بیابان کشت و کار به شیوه ی شبه گلدانی تکرار می شود و شرایط تغییر اقلیم و تبدیل آن به دشت و جنگل میسر می گردد .
فواید طرح
با توجه به قابلیت و سهولت اجرای این طرح در انواع خاک های کوه و بیابان و نیز آب و هوای متفاوت ، اگر درخت یک ساله ، بوته یا بذر گیاه به شیوه ی شبه گلدانی در هر زمینی کاشته شود، علاوه بر توازن در رویش و زایش برای درختان مثمر و غیر مثمر که از هر دو جنبه ی زیستمحیطی و اقتصادی از فواید زیادی برخوردار است، می توان شاهد فواید این طرح به طور جداگانه از نظر زیست محیطی و اقتصادی نیز، به شرح زیر بود:
الف)فواید زیست محیطی طرح
با استفاده از این طرح بدون استفاده از کود حیوانی و شیمیایی می توان با نزدیک کردن سفره های آب زیرزمینی به سطح رطوبت بیشتری در خاک ایجاد کرد تا میزان فرسایش خاک کاهش یابد و با خاکزایی بهتر، بتوان پوشش سبز گیاهی و فضاهای سبز بیشتری ایجاد کرد تا نهتنها بتوان در مقابل ریزگردها و آلاینده ها مقاومت نمود، بلکه با مدیریت انواع تنشها بتوان شرایط آب و هوایی بهتر را در ایران و جهان ایجاد کرد. با استفاده از این طرح میتوان شاهد تغییرات اقلیمی در مناطق مختلف اعم از: گرم وسرد و خشک و نیمهخشک جهان شد، به گونهای که بتوان آنها را به سوی آب وهوای معتدل سوق داد و با ایجاد هوای پاک و سالم، سلامت را علاوه بر ایران برای جهان به ارمغان آورد.
ب) فواید اقتصادی طرح
این طرح از نظر اقتصادی فواید زیادی از نظر صرفهجویی در وقت، هزنیهها و ... در بردارد که به برخی از آنها از جمله مدیریت تغذیه ، عدم فرم دهی و هرس کاری ، عدم خاک ورزی سالیانه ، مدیریت علف های هرز و... اشاره میشود: با اجرای این طرح می توان صرفه جویی مضاعف در زمان، زمین و هزینه ها داشت که از جمله آنها میتوان به فاصله طولی درختان اشاره کرد. در این طرح به سبب تمرکز شاخه های درخت در مرکز می توان فاصله طولی درختان را کمتر کرد و تعداد بیشتری درخت در یک ردیف کاشت تا با توجه به کمبود و بحران آب، از نظر اقتصادی صرفهجویی مضاعفی در میزان مصرف آب داشت ، در این روش از کود حیوانی و شیمیایی به دلایلی که قبلا ذکر شده است استفاده نمی شود و در هزینه ها صرفه جویی می شود.
به نظر پژوهنده با استفاده از روش درختکاری به شیوه شبهگلدانی کوه و بیابانی، با توجه به رشد جمعیت و نیاز روز افزون انسانها به هوای پاک می توان به گسترش کشاورزی پرداخت و کوه و بیابان هارا به دشت و جنگل های انبوه ، سبز و زیبا تبدیل نمود.
امید است شیوه ی علمی عملی طرح بتواند؛ راهگشای کشاورزی آینده جهان برای تبدیل رایگان کوه و بیابان به دشت و جنگل باشد.
این پژوهش با مشاوره و راهنمایی آقای دکتر محمدرضا وظیفه شناس، معاون پژوهش و فناوری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی یزد و عضو هیات علمی پژوهشکده مرکبات و میوه های نیمه گرمسیری کشور به انجام رسیده است.
در شبکه های اجتماعی به ما بپیوندید:
