احیا 550 هزار هکتار؛

از نظر وسعت بی رقیب در جهان و الگویی برای توسعه کشاورزی در کشورهای منطقه

 

 

سفر کوتاه بود، اما آموزنده و پربار. گرچه بیش از این می‌بایست وقت گذاشت اما تلاش شرکت «جهاد نصر» با هماهنگ کردن پیمانکاران و مشاوران طرح در قسمت‌های مختلف موجب شد که بیشترین دستاورد در حوزه اطلاع‌رسانی و آگاهی برای خبرنگاران فراهم شود. برنامه سفر از حوزه آبادان و خرمشهر آغاز شد. پیش‌ازاین گفته شود که طرح گرچه برای اجرا و احیا از سال 1375 مصوب شد، ولی وقتی جدی شد که در سال 1389 موسسه «جهاد نصر» به‌عنوان مجری این طرح 550 هزار هکتاری شامل 500 هزار هکتار از دشت‌های استان خوزستان و حدود 50 هزار هکتار در ایلام تعیین گردید. بعدازاین، جهش جدی در اولین سفر استانی دولت یازدهم در سال 1392 و تخصیص یک و نیم میلیارد دلار از محل صندوق توسعه ملی آغاز شد. بر اساس گزارش‌های موثق قابل استناد به‌گونه‌ای که اجرای شبکه‌های فرعی آبیاری و زهکشی از مقدار متوسط سالانه 11 هزار هکتار در سال طی سال‌های 87 تا 92 به 53 هزار هکتار طی سال‌های 93 تا 96 رسیده و رکورد اجرای شبکه فرعی آبیاری ماهانه 9700 هکتار ثبت گردیده است.

 

نظارت، سرکشی و حساسیت برای سرعت در اجرا

گفتنی است طی سال‌های یادشده 93 تا 96، مهندس حجتی و دکتر بخشنده معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی بارها از این پروژه سرکشی کرده‌اند و مهندس اکبری معاونت آب‌وخاک نیز در جایگاه معاون وزیر و درعین‌حال رئیس هیئت‌مدیره شرکت جهاد نصر که تجارب بسیاری در عرصه پروژه‌های آب‌وخاک کشور، حتی پیش از انتصاب در سمت معاونت آب‌وخاک داشته و به دست آورده، تقریباً به‌صورت مداوم و مستمر از این پروژه عظیم بازدید و با جدیت و دقت تمام، بخش‌های مختلف را چه روی زمین و چه روی نقشه پیگیری کرده است. همچنین باید یادآور شد؛ مهندس شمایلی زاده مدیرعامل جهاد نصر که خود زاده این خطه است و شناخت تجربی و عملی و علائق خاصی به استان خوزستان دارد نیز از هیچ مساعی فروگذار نکرده است.

 

شاخص‌های اقتصاد مقاومتی و دستاوردهای اجرایی طرح

اگر طرح به مرحله نهایی خود برسد نتایجی چون موارد ذیل حاصل خواهد شد:

استفاده بهینه از منابع آب‌وخاک در جهت افزایش بهره‌وری

استفاده بهینه از سرمایه‌گذاری‌های بالادستی صورت گرفته

افزایش تولیدات کشاورزی

اشتغال‌زایی مستقیم و غیرمستقیم

افزایش درآمد خالص حاصل از تولیدات ایجاد قطب کشاورزی

سازمان‌دهی مهاجرت‌های روستایی و کاهش حاشیه‌نشینی شهرها

گسترش امنیت اجتماعی و اقتصادی

توسعه شاخص‌های انسانی

 

برای اینکه آشکار شود طرح از چه وسعت و ابعاد و عظمتی برخوردار است، به سیمای فاز اول آن تیتروار اشاره می‌کنیم:

سیمای فاز اول طرح

اجرای فاز اول طرح در سطح 312 هزار هکتار عملیات شبکه فرعی آبیاری(295 هزار هکتار دارای مجوز تخصیص آب)، 184 هزار هکتار عملیات زهکش زیرزمینی و 199 هزار هکتار عملیات تجهیز و نوسازی اراضی

در قالب 206 پروژه در 21 شهرستان استان خوزستان و 3 شهرستان استان ایلام در 40 ناحیه عمرانی با مشارکت بالغ‌بر 70 شرکت مشاور و متوسط 7850 نفر نیروی انسانی در سال

به‌کارگیری متوسط 550 دستگاه ماشین‌آلات تخصصی (اسکریپر و ترنچر شامل تولیدات داخلی) و در حدود 3700 دستگاه ماشین‌آلات تخصصی (اسکریپر و ترنچر شامل تولیدات داخلی) و در حدود 3700 دستگاه ماشین‌آلات سنگین و نیمه سنگین در پروژه‌ها

تصویب 1500 میلیون دلار اعتبار از محل صندوق توسعه ملی که مبلغ 1150 میلیون دلار طی سال‌های 93 تا 96 تخصیص داده‌شده است.

اجرای بیش از 19 هزار کیلومتر شبکه آبیاری به روش کانال درجا و کانال پیش‌ساخته (کانالت) و سامانه‌های نوین آبیاری کم‌فشار و تحت‌فشار

اجرای بیش از 27 هزار کیلومتر زهکش زیرزمینی

اجرای 185 هزار هکتار تجهیز و نوسازی اراضی کشاورزی شامل تسطیح اراضی، جاده دسترسی مزارع

عملکرد حوزه آبادان و خرمشهر

همان‌طوری که در ابتدا گفته شد، بازدید از حوزه آبادان و خرمشهر آغاز شد که به‌صورت خلاصه باید گفت:

مطالعات طرح انتقال آب به زمین‌های کشاورزی آبادان و خرمشهر به وسعت 32 هزار هکتار از حدود 50 سال پیش آغازشده است. با توجه به روند افزایش شوری آب رودخانه اروند استفاده از منبع آبی رودخانه کارون مدنظر قرار گرفت و از سال‌ها قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی عملیات اجرایی احداث ایستگاه پمپاژ به مقدار 120 مترمکعب در ثانیه و خط انتقال آن به طول یازده کیلومتر و ظرفیت 120 مترمکعب بر ثانیه و اجرای سیفون روی رودخانه کارون با صرف هزینه‌های سنیگن به اجرا درآمده است.

آب و زهکشی و تجهیز و نوسازی اراضی در فاز اول 16400هکتار از اراضی کشاورزی آبادان و خرمشهر در دستور کار قرار گرفت تا پس از 37 سال از آغاز جنگ تحمیلی، منطقه را به فضای سبز و معطر طرح‌های کشاورزی بیاراییم.

فاز دوم؛ حوزه خرمشهر آبادان

همچنین در فاز دوم، درمجموع حوزه آبادان و خرمشهر سطح حدود 12000 هکتار باقیمانده که با تأمین منابع مالی و تخصیص آب، در آینده نزدیک عملیات اجرایی آن آغاز خواهد شد. با این کار برای حدود 16000 بهره‌بردار ساکن در منطقه اشتغال ایجاد می‌شود و منبع محصولات پر ارزش و استراتژیکی که می‌تواند در منطقه تولید شود برای بخش کشاورزی ارزش‌افزوده فراهم می‌کند و می‌تواند به توسعه پایدار منطقه کمک شایانی نماید. بر اساس ارزیابی‌های انجام‌شده برای اتمام عملیات در حوزه آبادان و خرمشهر به ازای هر هکتار حدوداً 350 میلیون ریال هزینه شده است.

ارتقاء سطح زندگی کشاورزان منطقه

بهره‌برداری از این طرح، ارتقاء سطح اقتصادی و اجتماعی خانوارهای کشاورزی را فراهم می‌کند، باعث ایجاد امنیت غذایی برای مردم منطقه خواهد شد و اشتغال مستقیم و غیرمستقیم بیش از 32 هزار نفر را نیز فراهم خواهد کرد.

 

خلاصه‌ای از وضعیت پروژه‌های حوزه آبادان و خرمشهر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

وضعیت اجرای تسطیح در حوزه آبادان و خرمشهر

 

 

وضعیت اجرای زهکش در حوزه آبادان و خرمشهر

 

 

وضعیت اجرای شبکه آبیاری در سطح حوزه آبادان و خرمشهر

 

 

کمک به مشارکت مردمی برای طرح‌های خود اجرایی

طراحان جهت حفاظت از طرح‌ها و هم‌افزایی در کار، همچنین استفاده از مشارکت مردم بومی و منطقه، طرح‌هایی را با عنوان خود اجرایی مطرح کرده‌اند که با استقبال قابل‌توجه مردم ساکن مناطق مواجه و پایگاه اجتماعی پروژه حوزه آبادان و خرمشهر را افزون ساخته است.

طرح خود اجرایی شامل بخشی از فعالیت‌های تجهیز و نوسازی درون مزارع نخیلات و باغ‌ها توسط کشاورزان به‌منظور جلوگیری از ورود ماشین‌آلات سنگین به درون مزرعه، بالا بردن سطح مشارکت مردمی در طرح‌های عمرانی، پایداری بهره‌برداری از نخیلات و کاهش هزینه‌های اجرایی طرح می‌باشد.

فعالیت‌های خود اجرایی عبارت است از:

1-    نی بُری و علف کنی

2-    سم‌پاشی و مبارزه با علف هرز

3-    لایروبی یا پُر کردن انهار

4-    شخم و کرت بندی

5-    ماله‌کشی در صورت نیاز

کمک به مشارکت مردمی برای طرح‌های خود اجرایی

در اجرای این بخش فرایندی تعریف‌شده است که کشاورزان خود اجرا در نهایت، هزینه‌های خود را دریافت می‌کنند لذا اشتیاق برای گسترش خوداجرایی فراوان شد. آمارهای ذیل هم این واقعیت را آشکار می‌سازد.

وضعیت اجرای خوداجرایی در سطح حوزه آبادان و خرمشهر

 

 

اجرای شبکه توزیع آبیاری

با توجه به پایین بودن راندمان آبیاری در مزارع و نخیلات در حوزه آبادان و خرمشهر به دلیل وسعت شبکه انهار آب‌رسان و پایین بودن سطح مالکیت و به‌منظور بهره‌برداری مناسب از شبکه اصلی منطقه که معضلات عدم توزیع مناسب آب را ایجاد می‌نمود، در نخیلات آبادان به‌طور اختصاصی در سطح کشور از شبکه توزیع آبی درجه 4 به‌وسیله لوله UPVC اقدام شده است.

 

وضعیت اجرای شبکه توزیع آبیاری در سطح حوزه آبادان و خرمشهر

 

تسطیح اراضی در 6 پروژه موسوم به KQ1-KQ6

بعد از تسطیح، کاشت زمین و احداث نهال در این مساحت(KQ1-KQ6) آغاز شد و لایروبی در سه سطح از KO1-3 دنبال شده است. همچنین شبکه توزیع آب در این اراضی با لوله و در زیرزمین طبق عکس‌هایی که در این صفحات آمده است انجام‌گرفته است.

(اراضی موسوم به KO4-KO5)

آبشویی در شلمچه

شور و قلیایی بودن خاک ضرورت آبشویی آن را در دستور کار پروژه احیای خاک قرارداد. این کار در سطح وسیعی آغاز شد به‌گونه‌ای که گفته می‌شود سال آینده زراعی با کاهش میزان شوری آب تا حدود 7 تا 8 درصد امکان کاشت این اراضی وجود دارد.

اقدامات دیگر انجام‌شده

در کنار ساختار کلی احیا اراضی، تسطیح، آبشویی، مهیاسازی اراضی برای کشت در سطح وسیع، کارهایی چون نی بری و جمع‌آوری آن در طرح‌های خوداجرایی، کشت پاجوش و توسعه نخیلات، اجرای میانه کاری در ناحیه عمرانی KQ2 و میان کاری پس از خوداجرایی از جمله اقداماتی بوده است که پیگیری و اجرا شده است.

کانون‌های بحرانی ریز گردها در استان خوزستان

موضوع ریز گردها و ایجاد بحران برای ساکنان استان به‌ویژه شهرهای عمده این خطه از کانون‌های داخلی و خارجی موضوعی بود که در رأس اخبار کشور قرار گرفت و توجه تمامی مسئولان از جمله رئیس‌جمهور را برای حل این بحران برانگیخت. هیئت دولت در سال 95 به مهندس حجتی وزیر جهاد کشاورزی مأموریت داد که موضوع را به جد دنبال کند. ادامه وضعیت نامطلوب این بحران به دلیل گستردگی آن و به رغم مساعی انجام‌شده موجب شد که در روزهای پایانی دی‌ماه، رئیس‌جمهوری مجدداً و این بار معاون خود، دکتر کلانتری و مهندس حجتی را در یک سفر هم‌زمان و هماهنگ شده برای دست‌یابی به راه‌حلی بنیادین عازم خوزستان کند. این سفر هم‌زمان با سفر خبرنگاران رسانه‌ها به خوزستان بود. گفتنی است پیش‌ازاین، اجرای مقابله با یکی از کانون‌های اصلی بحران گردوغبار و ریز گردها، در کنار اجرای پروژه 550 هزار هکتاری به «جهاد نصر» محول شده بود. به‌هرحال شرایطی فراهم آمد که خبرنگاران از بخشی از این کانون بازدید کنند و به گزارش خبرنگار «مجله صنایع زیرساخت‌های کشاورزی»؛ این کانون فوق حاد ایجاد گردوغبار در جنب شرق اهواز و به مساحت 112 هزار هکتار قرار دارد که در عرصه اولیه مقابله با این کانون، 42 هزار هکتار آن در دستور کار اجرایی قرار گرفت.

طرح باهدف انتقال آب جهت مرطوب‌سازی اراضی در معرض فرسایش بادی و تأمین آب برای کشت انواع نهال در عرصه‌های بیابانی و اجرای یک کانال بزرگ خاکی از ایستگاه پمپاژ کارون تا هورهای منصوره و شریفه می‌باشد که در یک اقدام هماهنگ جهادی ملی و استانی و با مشارکت ارزشمند استانداری خوزستان، اداره کل منابع طبیعی استان و موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و سایر دستگاه‌های مرتبط، برنامه مطالعات، طراحی و اجرای پروژه کانال توسط موسسه جهاد نصر در کمتر از ده ماه به نتیجه و بهره‌برداری رسید.

اهم اقدامات و فعالیت‌های اجرایی پروژه

1-    مطالعه و طراحی کانال و تأسیسات مرتبط و نحوه استفاده از آن

2-    حل‌وفصل مباحث اجتماعی و مردمی

3-    تأمین آب به میزان 20 مترمکعب بر ثانیه برای مرطوب‌سازی اراضیِ منشاء گردوغبار و آبیاری نهال‌ها در عرصه 42000 هکتاری در محدوه جنوب شرق اهواز

4-    احداث کانال خاکی انتقال آب به طول 2/47 کیلومتر به عرض متوسط 30 متر و حجم عملیات خاکی بیش از 6 میلیون مترمکعب

5-    طراحی و اجرای احداث سازه عبور از کانال کوت امیر، لوله رانی تقاطع راه‌آهن اهواز- بندر امام، احداث سازه عبور از نهر مالح و لوله‌های نفت و گاز و آب در طول مسیر

6-    طراحی و احداث سازه‌های تقاطعی در مسیر کانال انتقال آب شامل 10 کالورت بتنی، 15 فلوم آب( انهار کشاورزی) و 5 پل عابر پیاده

7-    مدیریت کارسپاری و استفاده از توانمندی‌های 17 شرکت پیمانکاری با به‌کارگیری بیش از 500 دستگاه ماشین‌آلات سنگین نیمه سنگین و تخصصی و اشتغال بیش از 500 نفر در پروژه

پیشرفت فیزیکی طرح مقابله با کانون بحران‌ساز ریز گردها

طراحی و اجرای کانال، شامل عملیات خاک‌برداری و خاک‌ریزی و کلی سازه‌های تقاطعی در مسیر شامل نهر بحره، کانال کوت امیر، لوله رانی راه‌آهن اهواز- بندر امام، نهر مالح، خطوط انتقال نفت و گاز، آب، کالورت ها، فلوم ها و پل‌های عابر پیاده به طور کامل به اتمام رسیده است.