خوراک دام پارس ؛
بیش از نیم قرن پایداری در تولید پشتوانه افزایش بهره وری
در فراورده های دام و طیور
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
گفتار نخست:
آنچه‌که در پی ازنظر شما خوانندگان تخصصی بخش دام و طیور و کشاورزی می‌گذرد، حکایت بیش از نیم‌قرن فعالیت تولیدی مستمر یکی از مهم‌ترین عناصر برای افزایش بهره‌وری در تولیدات دام و طیور یعنی تولید صنعتی خوراک دام و طیور است که طی این نیم‌قرن تولید همواره چه ازنظر تکنولوژی فراوری و دستگاه‌های ساخت خوراک دام و طیور و چه کیفیت مواد اولیه ارتقا یافته و اینک در جایگاه لیدر مارکتینگ (leader marketing) یعنی هدایت‌گر بازار خوراک دام و طیور ایران قرارگرفته است. پشتوانه این موفقیت یکی از سیاست‌ها و تدابیر دوراندیشانه مدیریت کلان سازمان اقتصادی کوثر است و دیگر زنجیره‌ای از شرکت‌های متعلق به این سازمان و زیرمجموعه شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی است که بسیاری از این شرکت‌ها، هرکدام جداگانه سفارش و فرمول موردنیاز خود برای خوراک دوره‌های مختلف پرورش طیور از اجداد تا گوشتی و تخم‌گذار را به شرکت خوراک دام پارس می‌دهند.
مدیریت راهبردی این سازمان توانسته است در عرصه سیاست تأمین و تدارک مواد اولیه، نیاز به نقدینگی، سیاست‌های بازرگانی، بازار سازی و صادرات با تلفیقی از مدیریت تخصصی و کارآشنای حرفه‌ای توسط مدیر شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی، پیوندی منطقی و مبتنی بر اصول تعریف‌شده میان زنجیره شرکت‌های تولیدی کشاورزی و دامپروری زیرمجموعه ایجاد کند و ایجاد ارتباط میان حلقه‌های متعدد فرایند تولید از اجداد تا عرضه گوشت مرغ و تخم‌مرغ به بازار از شرکت پارس برندی موفق و مورد اعتماد فراهم کرده است. این شرکت با بهره‌گیری از مدیریتی جوان و آزموده طی 5 سال گذشته، علاوه بر تلاش برای ارتباط مستقیم با مصرف‌کنندگان جزء و گسترش و فروش مویرگی، آن‌هم به‌صورت نقدی، موفقیت‌هایی در صدور خوراک دام پارس به کشورهای منطقه داشته است و اینک در پی دستیابی به بازار کشورهایی در آفریقاست.
پیش از گفتگوی اختصاصی با مهندس اکباتانی نژاد مدیر شرکت خوراک دام پارس لازم است تاریخچه این مجموعه قدرتمند و در حال پیشرفت را بیشتر به تولیدکنندگان شیر و گوشت قرمز و گوشت مرغ و تخم‌مرغ معرفی کنیم، کاری که طی 20 سال گذشته کمتر صورت گرفته و به گفته مدیر جوان این شرکت، تولیدات این کارخانه یا همان خوراک دام پارس را بیش از خود کارخانه و فعالیت‌های آن می‌شناسند ولی حالا لازم است ارتباط گسترده‌تری با مصرف‌کنندگان جزء برقرار کنیم.
با شرکت خوراک دام پارس و تاریخچه آن بیشتر آشنا شویم:
شرکت خوراک دام پارس به‌عنوان اولین و بزرگ‌ترین تولیدکننده خوراک دام و طیور جهت تأمین نیاز صنعت دام و طیور کشور، در سال 1345 توسط مرحوم دکتر علی رحیمیان پدر صنعت خوراک دام و طیور ایران تأسیس و فعالیت خود را با ظرفیت بیش از 600 تن در روز تولید انواع خوراک به‌صورت پلت، کرامبل و مَش آغاز نمود.
پس از 50 سال تجربه موفق در تولید انواع خوراک دام، طیور، اسب، حیوانات آزمایشگاهی و خانگی، این شرکت در جریان یک توسعه متوازن و پایدار، تحقیقات خود را درزمینهٔ فرمولاسیون به‌روز جهت ساخت انواع محصولات آغاز کرد. در حال حاضر این شرکت یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌های خوراک پلت در کشور بوده که با بهره‌مندی از توانمندی مدیران، کارشناسان و کارمندان صدیق خود و با اتکا به تجارب گسترده‌ای که در طول 50 سال فعالیت مستمر همراه با کسب رضایت مشتریان خود حاصل نموده، به جایگاه رفیعی در عرصه تولید انواع خوراک دام و طیور دست‌یافته است. شایان‌ذکر است در حال حاضر، موسسه خیریه آقای دکتر رحیمیان از سهامداران شرکت می‌باشد.
گفتگوی اختصاصی با مدیرعامل خوراک دام پارس
گفتنی است مهندس محمدعلی اکباتانی نژاد، متولد 1363 و فوق‌لیسانس مهندسی صنایع و برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌های صنعتی است که پیش‌ازاین 5 سال مدیرعامل شرکت «ایمن آسایش کوثر» از شرکت‌های تابعه سازمان اقتصادی کوثر بوده است و اینک نیز 5 سال است حسب نظر مدیریت سازمان، مسئولیت خدمت در خوراک دام پارس را برعهده‌گرفته است.
مهندس محمدعلی اکباتانی نژاد در مورد موقعیت مکانی و امتیاز استقرار کارخانه خوراک دام پارس، همچنین تکنولوژی فرآوری و توانایی‌های تخصصی این واحد به خبرنگار ما می‌گوید: موقعیت جغرافیایی مناسب کارخانه خوراک دام پارس(کیلومتر 10 بزرگراه شهید لشکری)، داشتن سیلوهای نگهداری مواد با ظرفیت بالا، استفاده از آسیاب‌ها و میکسرهای استاندارد و خطوط مجزا برای تولید هم‌زمان انواع خوراک پلت شده ( 4 خط پلت) بهره‌مندی از خط کامل بولر( مدل DPHE900) تهیه مواد اولیه با قیمت مناسب و کیفیت مرغوب، موقعیت ممتازی را برای ما فراهم ساخته است که در یک شرایط متعادل بازار قادر هستیم تولید کنونی که حدود 20 هزار تن در سال است را تا 30 هزار تن ارتقا دهیم و حتی اگر سیاست کنونی ما که فروش نقدی یا واریزی است اعتباری شود، ظرفیت‌های لازم برای تولید تا 50 هزار تن را نیز داریم.
فرمول‌های جدید و تیم کارشناسی و مشاوران برجسته تغذیه
مهندس اکباتانی نژاد در ادامه بحث خود می‌گوید: همچنین وجود تیم کارشناسی و مشاوران قوی درزمینهٔ تغذیه و استفاده از جدیدترین یافته‌های علمی در جیره نویسی و بهره‌مندی از آزمایشگاه مجهز به تکنولوژی روز، کارخانه دام پارس را به یک شرکت بسیار قوی درزمینهٔ تولید خوراک دام و طیور تبدیل نموده است. شرکت خوراک دام پارس دارای استانداردهای ISO9001- ISO1800 – ISO14001 و استانداردهای HACCPو GMP می‌باشد.
سه استاندارد IMS,GMP,HACCP
مدیرعامل خوراک دام پارس در تشریح بیشتر توانایی‌های قابل‌اتکا در خوراک دام پارس و مراحل فراوری و کیفیت محصول نهایی می‌گوید: فرایند تولید کارخانه از سه استاندارد معتبر شناخته‌شده بین‌المللی همانند IMS,GMP,HACCP برخوردار است و علاوه بر این‌ها دارای ISO9001- ISO1800 – ISO14001 در حوزه مدیریت کیفی نیز می‌باشد که کارشناسان و آگاهان به‌خوبی اطلاع دارند طی چه مراحل بازرسی و نظارتی این استانداردها و امتیازهای مدیریت کیفی حاصل می‌شود.
کیفیت مواد اولیه
مدیرعامل خوراک دام پارس در پاسخ این سؤال که: «کیفیت مواد اولیه مورد استفاده در تولید چیست، زیرا استفاده از مواد اولیه نامرغوب در میان کارخانجات خوراک دام به‌تدریج اعتماد عمومی مرغداران و دامداران را کاهش داده است،» می‌گوید: به‌جرئت می‌گویم 95 درصد از کارخانجات موجود در کشور متأسفانه از مواد اولیه درجه دو استفاده می‌کنند و این در شرایطی است که تمایز و تفاوت کیفی محصول نهایی به دلیل استفاده از مواد اولیه مرغوب و یا مثلاً متیونین یا لیزین درجه‌یک فرانسوی استفاده‌شده در فراوری خوراک دام پارس در بازار مصرف برجسته نیست، گرچه هر مرغداری اعم از گوشتی یا تخم‌گذار و یا دامدار صنعتی به‌محض استفاده از محصولات خوراک دام پارس به دلیل مشاهده افزایش راندمان تولیدش درهمان مراحل اولیه به‌خوبی متوجه تمایزها و تفاوت‌های کیفی می‌شود اما عمومی شدن این موضوع به زمان نیاز دارد و طول می‌کشد. وی می افزاید: متأسفانه بازار مصرف در این زمینه سرگردان است و از یک استاندارد تعریف‌شده تبعیت نمی‌کند، لذا کار شرکت‌هایی که با هزینه بیشتر تولید کیفی‌تری دارند را دشوار می‌سازد.
مهندس اکباتانی نژاد می‌گوید: حتی ممکن است در آزمایش‌های اولیه تفاوت‌های ممتاز محصول خوراک دام پارس آشکار نشود ولی تجربه استفاده، به‌ویژه در میان مرغداران و دامدارانی که خود بر واحدهایشان نظارت مستقیم دارند این تمایز کیفی ممتاز را برای آنان قطعی و آشکار می‌کند. وی به موردی اشاره می‌کند که یکی از مشتریان در مدتی کمتر از یک ماه و به دلایلی که نتوانسته بود از خوراک دام پارس برای واحدهای خود استفاده کند با افت شدید تولید و بازدهی کم مواجه شده بود که با مراجعه و بیان این واقعیت بر کیفیت ممتاز و متفاوت محصولات فراوری‌شده پارس تأکید کرد.
ایشان یادآور شد: این تولید کیفی با مواد اولیه درجه‌یک، اصلی جدی برای ماست و در مورد تمام مواد اولیه اعم از متیونین، ویتامین، ذرت و کنجاله سویا به‌صورت جدی رعایت می‌شود و موضوعی است که حسب رهنمودهای راهبردی مدیریتی سازمان اقتصادی کوثر و سرمایه‌گذاری کشاورزی برای برند سازی که مدت‌ها مورد غفلت قرارگرفته بود تأکید شده است.
ضرورت تدوین یک سند بالادستی در مورد استاندارد خوراک دام
مهندس اکباتانی نژاد می‌گوید: در حال حاضر هیچ‌گونه سند بالادستی و سیاست راهبردی برای ارزیابی خوراک دام در کشور وجود ندارد و اگر تدوین‌شده در کتابخانه‌هاست و ملاک سنجش و ارزیابی خوراک دام و طیور نیست.
در چنین شرایطی کیفیت‌های برتر که تأثیر بلاواسطه در افزایش بهره‌وری شیر و گوشت قرمز و گوشت مرغ و تخم‌مرغ دارند در جایگاه واقعی خود از منظر بازار قرار نمی‌گیرند و نبودِ چنین ملاک سنجشی زیان ملی دارد و موجب ارتقا کیفیت آنچنان که باید، نمی‌شود. وی اظهار می دارد: همه کارخانجات خوراک دام و طیور، بدون تعارف خود را برتر از دیگری قلمداد و از آنچه‌که به دست مرغدار و دامدار می‌دهند تعریف می‌کنند!
مصرف‌کنندگان نقدی در نوبت
مدیرعامل خوراک دام پارس یادآور شد: از برج نهم سال گذشته، با تجزیه‌وتحلیل بازار و سمت‌گیری جدید در عرصه بازرگانی بر آن شدیم که فراورده‌های شرکت را به‌صورت نقدی و واریزی بفروشیم. ابتدا در تحلیل خود فکر می‌کردیم با افت فروش مواجه می‌شویم اما این اتفاق نیفتاد زیرا ما کیفیتی متفاوت را به مصرف‌کنندگانمان ارائه داده بودیم والان مشتریانی در صف نقدی داریم.
وی افزود: همین حالا ما هنوز نتوانسته‌ایم 300 تن کالای خریداری‌شده توسط مشتریانی که پولش را نیز پرداخت کرده‌اند را بارگیری کنیم.
سیاست‌های جدید بازرگانی خوراک دام پارس
مهندس اکباتانی نژاد گفت: پیش از این و طی سالیان متمادی، فروش ما متکی به نهادها، ارگان‌ها، اتحادیه‌ها و تشکل‌های مرغداران و دامداران بود و به گمان خود کار فروش را راحت کرده بودیم؛ اما این شیوه فروش در کنار همه مزیت‌هایش، در درازمدت مشکلاتی به‌ویژه در حوزه پرداخت از سوی تشکل‌ها به دنبال داشت که در نتیجه و پس از مطالعه و تحقیق و ارزیابی به این نتیجه رسیدیم به‌طور مستقیم، آن‌هم به‌صورت نقدی با مرغداران و دامداران وارد معامله شویم، زیرا در این شرایط منابع نقدینگی شرکت حفظ می‌شود و اشکالات کارمان را نیز بهتر متوجه می شویم، در نتیجه می‌توانیم قیمت را برای خریدار جزء کمتر و در عین‌حال غفلت طولانی در برند سازی را با گسترش فروش در ابعاد جزء و مویرگی جبران کنیم که برند 50 ساله خوراک دام پارس را در میان طیف گسترده مرغداران و دامداران بیش از گذشته بشناسانیم.
وی با ذکر مثالی از شرکت معظم «اَپل» که کف خیابان فروشگاه‌های موقت (استن) می‌زند و گوشی را همان‌جا به دست مردم می‌دهد، گفت: به‌طورکلی نه‌تنها در عرصه خوراک دام و طیور، محصولات فراوری‌شده گوشتی، تخم‌مرغ یا لبنیات و غیره کشور ما برند سازی نشده است بلکه در سایر بخش‌ها نیز نام‌های ملی و بین‌المللی نداریم، لذا سیاست جدید شرکت بازرگانی «خوراک دام پارس»، احیاء برند تولید کننده خوراک دام و طیور در سطح ملی و به‌ویژه بین‌المللی است که خوشبختانه پایه‌ومایه این کار به دلیل کیفیت مرغوب آنچه به مرغداران و دامداران داده‌ایم و سابقه طولانی فعالیت فراهم است.
بسته‌بندی خوب، مقدمه «برند سازی»
مدیرعامل خوراک دام پارس گفت: بسته‌بندی در دنیا حرف اول را می‌زند. یک شرکت ایتالیایی مشابه شرکت ما که محصولاتش از نظر کیفیت مواد اولیه و حتی تکنولوژی فراوری هیچ برتری نسبت به محصولات فراوری‌شده ما ندارد و حتی در مواردی فرمولاسیون ما برتری دارد، نیم کیلو از یک محصولش را با یک بسته‌بندی کاملاً متفاوت و پیشرفته معادل 40 هزار تومان می‌فروشد، اما ما همان محصول، با همان کیفیت را 3 هزار تومان می‌فروشیم، البته تفاوت‌هایی در قدرت خرید مصرف‌کننده دامدار و مرغدار اروپایی و قیمت نهایی محصولات آنان در سوپرمارکت‌ها وجود دارد.
وی افزود: ما هم نوع جدیدی از بسته‌بندی پیشرفته رقابتی را طراحی و در نمایشگاه طراحی و بسته‌بندی ارائه دادیم که توجه بسیاری از فعالان دام و طیور و کارخانجات مشابه را جلب کرده است ولی کپی‌سازی آن به این سادگی‌ها نیست، زیرا مهم، ویژگی نگهداری کیفیت کالا در داخل است.
مهندس اکباتانی نژاد گفت: به‌رغم اینکه خلاقیت‌های زیادی به کار گرفته‌ایم و خیلی جلو افتاده‌ایم ولی در طراز جهانی از نظر بسته‌بندی و بازار سازی و بازاریابی هنوز عقب هستیم و راه ناپیموده بسیاری پیش‌رو داریم. ما یک شرکت هستیم که تولید را 50 سال ادامه و در سال‌های اخیر ارتقا داده‌ایم، گرچه بسیاری به دلیل مشکلات از تولید روی گردانیده‌اند و به سمت واسطه‌گری و تجارت رفته‌اند.
وی یادآور شد: تمامی این تلاش‌ها برای جلب اعتماد بیشتر مشتریان است و سیاست بازرگانی جدید ما این است که فاصله را با مصرف‌کنندگان کالا کوتاه‌تر و ارتباطمان را مستمر و مداوم کنیم، موضوعی که متأسفانه در بازار کالای ایرانی غالباً مغفول مانده است.
دو ویژگی تعیین‌کننده در سیاست‌های راهبردی مدیریت کلان سازمان اقتصادی کوثر:
مهندس اسکندری نمی گذارد ما بدهکار بانک ها شویم!
مهندس اکباتانی نژاد در فراز دیگری از گفتگوی خود با خبرنگار ما می‌گوید: مهندس اسکندری مدیر سازمان اقتصادی کوثر با دو ویژگی راهبردی در مدیریت کلان موقعیت ما را تقویت می‌کند؛ اول آنکه کار را با اعتماد به خودمان واگذار می‌کند و مستقلانه پیش می‌رویم، البته با شرط پاسخگویی در مقابل آنچه‌که انجام می‌دهیم، دومین ویژگی سیاست‌های راهبردی ایشان تشخیص به هنگام تأمین نقدینگی موردنیاز است؛ مهندس اسکندری نمی‌گذارد ما بدهکار بانک‌ها شویم زیرا در شرایطی که تولید با همه مشکلات و هزینه‌هایی که بر آن تحمیل می‌شود شاید بتواند 15 درصد سود ببرد، چگونه می‌شود 20 درصد سود به بانک‌ها پرداخت کند؟ دریافت پول گِران از بانک در کوتاه‌مدت مشکلات تولید را حل می‌کند ولی طی کمتر از 4 سال عوارض زیان‌بار خود را در فعالیت شرکت‌ها آشکار می‌سازد.
بسیاری از شرکت‌ها با این شیوه وام‌گیری ورشکست شده‌اند و تولید آنان متوقف‌شده است اما سیاست مهندس اسکندری این بوده است که نگذاشته است تولید ما گرفتار بدهی شود.
وی یادآور شد: غالب مدیران ارشد خود را درگیر تأمین منابع مالی و مسائلی ازاین‌دست برای شرکت‌های تابعه یا زیرمجموعه نمی‌کنند ولی چون ایشان نگاه کلان و راهبردی دارند به مقطع کوتاه‌مدت نگاه نمی‌کنند.
مهندس اکباتانی نژاد مدیرعامل خوراک دام پارس گفت: هر وقت انرژی و انگیزه جوانی باتجربه کهن‌سالی و مدیریت آزموده ادغام شود، نتیجه‌بخش و راهگشا است و این همان نگاه راهبردی مهندس اسکندری است که نتیجه نهایی آن عبور از مشکلات و دستیابی به موفقیت‌های بسیار است.
وی یادآور شد: نگاه توسعه‌گرا و متوازن ایشان و تخصص و کاردانی شخصیت‌هایی چون دکتر نوروزی و دکتر رحمتی مسیر کلی را مشخص می کند و در چنین مسیر مطمئنی که مبتنی بر دانش مدیریت از زوایای مختلف است ما جوانان می‌توانیم با اعتماد کارمان را پیش ببریم.
فرموله کردن 28 کالا برای دام و طیور باکیفیت ممتاز
مدیرعامل خوراک دام پارس می‌گوید: ما 28 نوع کالا داریم که 75 درصد برای طیور است و 25 درصد برای دام.
فرمول‌های تهیه‌شده و محصولات فراوری‌شده در عرصه طیور برای دوره‌های مختلف است و بسته به تقاضای مزارع مختلف مرغداری اعم از گوشتی و تخم‌گذار، فرموله، فراوری و عرضه می‌شود.
وی افزود: کسانی که فرمول‌ها را می‌نویسند از شاخص‌ترین کارشناسان و متخصصان به نام کشور هستند که تجارب بسیار بالایی دارند و تشخیص آنان حاصل سال‌ها تجربه و تحقیق است، چه‌بسا کسانی که اینجا فرمول می‌نویسند در شرکت «مرغک» یا «اجداد زربال» هم فرمول بنویسند زیرا نوشتن یک فرمول با بالانس بالا نه کار ساده‌ای است و نه کار هر متخصصی.
مهارت، تجربه و دانش خاصی لازم است که یک فرمول نوشته و محصول فراوری و نهایی شود.
مدیرعامل خوراک دام پارس یادآور شد: کارگران ماهر ما در حدی دانش تجربی دارند که اگر از مجموعه ما بروند در جایگاه مدیران تولید در واحدهای دیگر قرار می‌گیرند.
سیاست‌های توسعه و گسترش صادرات
مدیرعامل شرکت خوراک دام پارس در مورد راهبردهای توسعه صادرات می‌گوید: در شرایطی که بخش عمده‌ای از مواد اولیه تولید خوراک دام وارداتی است و همواره در مقابل نوسان قیمت ارز آسیب‌پذیر است می‌بایست سیاست‌ها و راهبردهای تولید متوجه حداقل بیش از 20 درصد صادرات محصول باشد.
در حال حاضر ما به کشورهای افغانستان، عراق و ترکمنستان صادرات داریم و یک توافق‌نامه هم با یک کشور آفریقایی امضا کرده‌ایم، اما به‌طورکلی صدور فراورده‌ها را در سایر کشورها با چند هدف دنبال می‌کنیم: یکی بالا بودن قیمت کالایی که صادر می‌شود و برای کشور ارزآوری دارد، دوم افزایش اعتماد بازار داخل و نهایتاً الگوهای جدیدی که از نظر بهبود، اصلاح، تنوع تولید و به‌طورکلی صادرات، افق های روشنی برای تولید هستند.
وی در بحث تحلیلی دیگری درباره اهمیت صادرات گفت: نوسان قیمت ارز می‌تواند بحران‌ساز باشد، راهکار این نیست که این کیفیت و نظارت بر محصول را کاهش دهیم، بلکه باید صادرات را گسترش دهیم تا بخشی از نوسان قیمت ارز که بر مواد اولیه اثر می‌گذارد تعدیل شود. هر کارخانه تولیدی در داخل که بیش از 60 درصد از مواد اولیه اش از خارج می‌آید باید مسیر صادرات را برای ایجاد تعادل در قیمت طی کند.
تدابیر دوراندیشانه مدیریت سازمان در تأمین نهاده‌های مورد نیاز
اکباتانی نژاد می‌گوید: یکی از همان تدابیر دوراندیشانه مهندس اسکندری، اقدام برای واردات کلیه نهاده‌های موردنیاز واحدهای تحت پوشش ازجمله خوراک دام پارس است. اگر چنین تدابیر راهبردی نبود، در تکانه‌ای که با تغییر نرخ ارز گرچه بسیار کوتاه‌مدت در میان عرضه‌کنندگان نهاده‌ها ایجاد شد، ما به‌عنوان کارخانه خوراک دام کمتر، ولی واحدهایی از مجموعه کوثر که با موجود زنده سروکار دارند حتماً با مشکل مواجه می‌شدند، زیرا در یک مدت ده‌روزه تا تعیین تکلیف قطعی دولت برای ارز 3800 تومانی برای نهاده‌ها، کسی حاضر نبود کنجاله سویای موجود در انبارش را به بازار عرضه کند، ولی تدابیر راهبردی اتخاذ شده در مدیریت کلان سازمان اقتصادی کوثر توانست در این دوره که هنوز هم به اَشکالی وجود دارد، کمترین نگرانی و تنش را در واحدهای بزرگ و تعیین‌کننده در صنعت مرغداری همچون مرغک، اجداد زربال، اجداد ماهان و ... راه دهد.
گسترش تحریم‌ها، تأمین مواد اولیه کارخانجات خوراک دام و کشت فرا سرزمینی
مهندس محمدعلی اکباتانی نژاد در باره مقابله با تحریم‌ها می‌گوید: ما باید خود را برای هر اتفاقی آماده کنیم، ولی موضوع فعالیت کارخانه‌های خوراک دام که به مواد اولیه خارجی وابستگی دارند باید از جانب تنظیم‌کنندگان سیاست‌های کلی کشور مدنظر قرار گیرد.
طبق نظر بسیاری از کارشناسان، به‌رغم محدودیت منابع آب و پایین بودن رطوبت در سویای تولید داخل می‌توان کشت آن را در داخل گسترش داد، اما فراتر از آن باید تأمین سویا را در قالب کشت فرا سرزمینی در کشورهایی چون قزاقستان که آب زیاد و شرایط اقلیمی مناسبی برای تولید سویا دارند دنبال کرد، موضوعی حساس که باید موردتوجه مسئولان قرار گیرد.
مهندس محمدعلی اکباتانی نژاد مدیرعامل شرکت خوراک دام پارس در پایان یادآور شد: بروشور جامعی در مورد انواع خوراک مورد استفاده برای مرغ گوشتی، کنسانتره 3 درصد مرغ گوشتی و ترکیبات آن، خوراک مرغ تخم‌گذار هایلاین سفید، خوراک بلدرچین، خوراک بوقلمون، شترمرغ، کنسانتره دامی و خوراک آجیلی اسب تهیه‌کرده‌ایم که می‌توان در این گزارش به مواردی از آنان جهت مطالعه خوانندگان اشاره کرد.
