شیر خام و فراوردههای لبنی گرفتار در مخمصه قیمت
برگرفته از شماره مهرماه مجله "پیش به سوی کشاورزی اقتصادی"
بااینکه دولت میکوشد که در گفتگوهای رسانهای خود بگوید تغییر چندانی در قیمت کالاهای مختلف ازجمله مواد غذایی و محصولات و فراوردههای کشاورزی حاصل نشده است، واقعیت بیرونی بازار و قیمت انواع کالاها روایت دیگری را در میان افکار عمومیِ غیرسیاسی، جناحی به تصویر میکشد.
فضای عمومیِ بازار حکایت از این دارد که تمامی کالاها هرکدام به اشکال مختلف و بهتدریج در حال گران شدن هستند. اصرار دولت بهویژه شخص رئیسجمهور که همهچیز سر جای خودش قرار دارد و اگر گرانی هست موردی و گذراست تصمیم گیران این بخش را از واقعبینی ضروری برای اتخاذ سیاستهای درست و بهموقع دور میکند و درعینحال به اعتماد و باور عمومی مردم نسبت به دولت آسیب جدی وارد میسازد. تقابل جویی بیسرانجام میان حلقههای تولید در زنجیرههای مختلف ازجمله محصولات کشاورزی و دام و طیور که در روزهای پایانی غیر تعطیل هفته دوم آبان ماه چالش و گستردهای میان تولیدکنندگان شیر خام و صنایع لبنی به وجود آورد؛ هرکدام میخواستند تقصیر گرانی را به گردن دیگری بیندازند، زیرا مهندس حجتی در حاشیه نشست هیئت دولت و در پاسخ به پرسش خبرنگاران که چرا فراوردههای لبنی افزایش قیمت یافته است گفت: شیر خام حداکثر به قیمت 2 هزار تومان و بهاندازه نیاز در اختیار صنایع لبنی قرار میگیرد، ولی صنایع لبنی علت افزایش قیمت را ناشی از مواد اولیه بستهبندی میدانند.
حجتی با طرح بحث «بررسی موضوع توسط ستاد تنظیم بازار و اعلام نتیجه آن بهگونهای که تولیدکنندگان شیر خام و مردم آسیب نبینند» واکنش صنایع لبنی را برانگیخت و صنایع لبنی، رضا باکری را بهعنوان دبیر انجمن به میدان فرستاد که بخشی از گفتههای وزیر را تکذیب و غیرواقعی اعلام کند. رضا باکری در گفتگو با خبرنگاران، پاسخ خود را با تهدید تعطیلی کارخانجات لبنی آغاز کرد و گفت: 45 کارخانه لبنی در سطح کشور فعالیت میکنند و برای 120 هزار نفر بهصورت مستقیم و 400 هزار نفر غیرمستقیم اشتغال ایجاد کردهاند، اگر این کارخانجات زیان ببینند تعطیل میکنند و این تعداد شاغل بیکار میشوند .
باکری میافزاید: شیر خام 2200 تا 2400 تومان به کارخانجات عرضه میشود و در مورد مواد اولیه بستهبندی میگوید: با تغییر نرخ ارز، قیمت پلیاتیلن و پت ماده پتروشیمی مورداستفاده دربسته بندی گران شده است. وی در تشریح بیشتر تأثیر مواد اولیه بر قیمت بستهبندی، موضوع خریداری از بورس بازار آزاد را به میان میآورد تا اثبات کند که اگر تفاوت قیمتی میان محصولات شرکتهای لبنی وجود دارد به متفاوت بودن قیمت مواد اولیه مربوط است. باکری درعینحال افزایش قیمت حملونقل را دلیل دیگر افزایش قیمت مواد لبنی میشمارد و به معرفی 9 شرکت مواد لبنی به دلیل این گرانیها به تعزیرات کشوری اشاره میکند.
رضا باکری در ادامه گفتگوی خود با خبرنگاران، به تحلیل وضعیت تولید شیر خام، علل کمبود و افزایش قیمت آن میپردازد و کاهش تولید شیر خام را به دلیل کمبود علوفه، افزایش قیمت گوشت قرمز و روانه کردن گاوهای شیری توسط دامداران به کشتارگاهها برای سود بیشتر و مهمتر از همه، کاهش عرضه شیر خشک داخلی از 5 هزار تن به 2 هزار و 500 تن ارزیابی میکند.
از اینسوی میدان، وزارت جهاد کشاورزی، علیرضا عزیز اللهی مدیرعامل اتحادیه مرکزی دامداران که پیشازاین در وزارت جهاد کشاورزی خدمت میکرده است را جلو میفرستد تا تمامی آنچه باکری گفته است را تکذیب نماید.
وی میگوید: کمبود شیر خام در کشور صحت ندارد و با اشاره به افزایش جمعیت گاو اصیل در واحدهای دامداری صنعتی، به افزایش تولید شیر خام از 4 میلیون و 800 هزار تن در سال 95 به 5 میلیون و 200 هزار تن در سال 96 اشاره میکند. وی میافزاید: شیر تولیدی کشور در دو بخش صنعتی و سنتی شامل مناطق روستایی و عشایر حدود 10 میلیون تن است و بهمثابه «زدی ضربتی، ضربتی نوش کن»، اولین تیر را از ترکش پاسخگویی به باکری در چله کمان میگذارد و میگوید: این مقدار شیر خام علاوه بر تأمین نیاز داخل موجب صدور مواد لبنی به ارزش یک میلیارد دلار میشود، از این گذشته دوستان لبنی میخواهند با طرح این موضوعات، شیر خشک با ارز رسمی و حمایتی وارد و محصول بهدستآمده را با نرخ ارز آزاد صادر نمایند.
مدیرعامل اتحادیه سراسری دامداران، در مقابل افشاگری رضا باکری دبیر انجمن صنایع لبنی که دامداران برای سود بیشتر گاو شیری که قیمت گوشت آن به 20 میلیون رسیده را روانه کشتارگاه میکنند درنتیجه شیر کمتری تولید میشود، میگوید: مگر قیمت شیر هم افزایش نیافته؟ این تحلیل و ارزیابی غیر فنی و غیر کارشناسی است. وی به آمار رسمی کشتار دام که تغییری نکرده است اشاره میکند و میگوید: تحلیلهای انجمن صنایع لبنی زمینهای برای واردات شیر خشک است و مبنای درستی ندارند.
عزیز عبداللهی در فراز دیگری از این پاسخگویی وارد زمین حریف میشود و به تحلیل درونگروهی کارخانجات شیر میپردازد که خیر! افزایش تقاضا برای شیر به دلیل رقابت میان خود کارخانجات است که میخواهند شیر بیشتری جذب کنند، پس خبری از تعطیلی و تهدید بیکاری برای 140 هزار شاغل مستقیم و 400 هزار شاغل غیرمستقیم در میان نیست.
عزیز اللهی کوتاه نمیآید و در مقابل انتقاد باکری که «قیمت مصوب شیر 1570 تومان است و چرا وزیر میگوید قیمت شیر 2000 تومان است، تازه ما قبول نداریم و میگوییم 2400 تومان»، پاسخ میدهد: آن موقع که شیر را زیر قیمت مصوب 1100 تا 1200 تومان با مدت پرداخت سه تا چهارماهه خریداری میکردید یادتان نبود باید مصوبه را رعایت کنید!
مدیرعامل اتحادیه سراسری در ادامه میگوید: افزایش قیمت شیر از قیمت مصوب 1570 تومان تا 2000 تومان به خاطر کیفیت شیر و چربی و پروتئین بالای آن است که شما کارخانجات طالب آن هستید...
و خلاصه حکایت نهچندان مناسبی در چارچوب «اره بده تیشه بگیر» که ناشی از گرفتاری هر دو صنف در مخمصه قیمت و نگرانی از ادامه حیات و فعالیت است. گرچه پیشازاین، همواره این تضادها وجود داشت اما نه تا این حد و اندازه و به این شیوه عریان و تقابل جویانه.
این گفتمان مفصل و خستهکننده را آوردیم که بگوییم تدبیری دولتی در جایگاه مسئول و متولی برای رها کردن هر دو طرف از این مخمصه قیمتی وجود ندارد و درعینحال بگوییم آنچه در این میان فراموششده، مصرفکنندگانی هستند که قدرت خرید شیر و فراوردههای لبنی را ندارند، آنها هم از سوی دامداران فراموششدهاند و هم صاحبان کارخانجات معظم لبنی که اصلاً درک جامعی از طیف مصرفکنندگان ندارند.
باید گفت در این شرایط دشوار، هرگونه جابجایی یا فشار به یک حلقه زنجیره تولید شیر خام تا عرضه فرآورده به بازار، بیحاصل است.
حل این مشکل اساسی در گرو فرهنگسازی، افزایش تولیدات متنوع و استفاده از تمامی ظرفیت کارخانجات برای کاهش قیمت تمامشده است. اگر دولت از یکسو بهعنوان متغیر اصلی، برای کمک به اقشار دهکهای پایین، کارت خرید شیر تخصیص دهد و دامداران و کارخانجات لبنی نیز از سوی دیگر، هرکدام به میزان شیری که تبدیل میکنند، هزینهای برای گسترش فرهنگ مصرف در میان دهکهای بالای جامعه مصرف اختصاص دهند، تعادلی منطقی برای دوسویه این زنجیره فراهم خواهد شد که دامنه تقابل جویی و تضاد منافع را کاهش میدهد.
فرانک مسعودی
صاحب امتیاز و مدیر مسئول