تحلیل روز: جایگزینی شیلات و خاویار به جای فروش نفت؛ از تخیل تا واقعیت

کاج پرس- 15/ 04/ 1401

محمدجواد عسگری در حاشیه بازدید از موسسه تحقیقات بین المللی تاس ماهیان دریای خزر در گفتگو با خبرگزاری مهر با تاکید بر اینکه تولید خاویار می تواند جایگزین فروش نفت خام شود، یادآور شد: به کارگیری ظرفیت های دریایی جمهوری اسلامی ایران به ویژه دریای خزر در موضوع شیلات می تواند کشور را از اتکا به درآمدهای نفتی بی نیاز کند. رئیس کمیسیون کشاورزی می افزاید: در سال های گذشته جایگاه خاویار ایران روند نزولی داشته که باید تقویت شود، تا بتوانیم خاویاروشیلات را جایگزین فروش نفت کنیم.

آنچه مورد بحث این نوشتار است اینکه، انتظار می رود نمایندگان مجلس به ویژه اعضای کمیسیون کشاورزی و فراتر از آن رئیس این کمیسیون در مورد مسائل کشاورزی و شیلات، علمی تر و بیشتر مبتنی بر واقعیت اظهار نظر کنند و سخن بگویند تا شائبه کم اطلاعی آنان در مورد مسائل کشاورزی، بیش از آنچه هست گسترش نیابد.

باید گفت خاویار فراورده ای دریایی، بسیار کمیاب و گران قیمت است که به عنوان یک نعمت خدادادی و مزیت طبیعی از قرن های متمادی گذشته و از زمان دایناسورها در دریای خزر باقی مانده و کشور ما نیز طی 80 سال گذشته در قالب یک فعالیت بین المللی تجاری وارد عرصه استحصال و صادرات آن گردیده، تا آنجا که نام خاویار با لهجه انگلیسی کاویار، در کنار محصولاتی مانند زعفران، پسته و فرش، با نام ایران گره خورده است.

طی سالیان پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و حسب قراردادهای 1921 و 1940، سهم بهره برداری از دریای خزر میان اتحاد جماهیر شوروی و ایران مساوی رقم خورده، گرچه در این دو قرارداد صحبتی از بهره برداری از منابع نفت و گاز بستر و زیر سطح آب این دریاچه مطرح نبوده است، اما در سال های پیش از انقلاب، در بهترین شرایط بهره برداری، بازاریابی و تجارت بین المللی، سقف تولید و صادرات خاویار ایران 400 تن بوده است!

حال اگر به شرایط پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نگاه کنیم که رژیم حقوقی دریای خزر بر اساس سهم بری هر کدام از کشورهای استقلال یافته به نسبت سرزمین یا طول دریای ساحلی آنها مطرح و این کشورها به ویژه آذربایجان و قزاقستان، قراردادهای 1921 و 1940 میان ایران و شوروی را ملغی شده و متعلق به تاریخ گذشته قلمداد کردند، طبق ادعای پنج کشور ساحلی دریای خزر، قزاقستان 27 درصد، ترکمنستان 25 درصد، روسیه 19، آذربایجان 18 و ایران 11 درصد سهم بری دارند!

لازم به یادآوری است که بر اساس گفته صاحب نظران نفتی، منابع نفت و گاز بستر و زیر سطح آب دریای خزر بالغ بر 35 میلیارد بشکه نفت و 170 میلیارد متر مکعب گاز از نوع مرغوب می باشد که هیچ یک از تلاش های انجام شده روسای جمهوری پیشین ایران از دولت تعدیل اقتصادی گرفته تا اصلاحات و عدالت محور نیز، برای به نتیجه رساندن رژیم حقوقی دریای خزر به بالاتر از 11درصد سهم ایران در مذاکرات و کنفرانس ها به بار ننشسته و توافقی جدی میان کشورهای ساحلی با ایران که کمترین سهم را برایش قائل شده اند، حاصل نشده است.

به هر حال، نهایتا داوری در مورد این سهم بری در چارچوب ماده 132 کنفرانس 1982 حقوق دریاها و براساس توافق کشورهای ساحلی خواهد بود، اما باید یادآور شد که به محض فروپاشی شوروی، کشورهای استقلال یافته چنان به استحصال ماهیان خاویاری، بدون رعایت اقدامات تولید، تکثیر و رها سازی مولد پرداختند که انقراض عنقریب نسل آنها، توجه و نگرانی جامعه جهانی و سازمان های بین المللی در زمینه حفاظت از منابع طبیعی را برانگیخت و کنوانسیونی مانند سابیتس (کنوانسیون منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض)که یک کنوانسیون بین المللی است، در سال 1390 پنج کشور ساحلی را ملزم به رعایت مقررات این کنوانسیون کرد.

این نهاد بین المللی که وظیفه اش حمایت و حفاظت از گونه های جانوری و گیاهی در حال انقراض است، ماهی خاویاری را نیز تحت پوشش قرار داد و 5 کشور حاشیه دریای خزر را ملزم به انعقاد معاهده ای کرد که صید تجاری ماهیان خاویاری ممنوع شود. این معاهده میان 5 کشور ساحلی که ایران هم یکی از آنها بود امضا و از آن تاریخ، صدور خاویار و گوشت ماهیان خاویاری دریای خزر که وحشی نامیده می شوند و دارای مشخصات خاصی هستند ممنوع شد. البته صادرات نوع پرورشی در آب های داخلی هر یک از کشورها ممنوعیتی ندارد و تاکید بر تولید، تکثیر و رهاسازی مولد برای جلوگیری از نسل در حال انقراض ماهیان خاویاری کم و بیش در دستور کار پنج کشور قرار گرفت.

در حال حاضر و طبق گفته های مسئولان، مثلا در سال 1398 حدود 1000 کیلو خاویار از دریای خزر صید و استحصال شده است که 700 کیلوی آن برای تکثیر و بازپروری و فقط 300 کیلو که مناسب بازپروری نیست وارد بازار داخل شد. البته طبق آمار گمرک در سال 1399، 11 تن خاویار پرورشی از کشور صادر شده است. همچنین طبق آخرین خبر رسمی از زبان معاونت توسعه آبزی پروری سازمان شیلات ایران که بیشتر جنبه تخمین و پیش بینی دارد آمده است؛ 607 هزار تن تولید آبزی برای سال 1401 هدفگذاری شده که نزدیک به 20 درصد آن دریا محور است. همین منبع، تولید 7500 تن گوشت ماهیان خاویاری و 65 تن خاویار پرورشی را نیز پیش بینی کرده است.

حال با این مقدمه مفصل و اطلاعات گفته شده، رئیس محترم کمیسیون کشاورزی چگونه می خواهد تولید خاویار با ظرفیت های بالقوه شیلات در دریای خزر و آبهای داخلی را استحصال، بسته بندی و روانه بازارهای پیچیده جهانی کند که در رقابت با کشورهایی همچون نروژ، فنلاند، سوئد، انگلستان و فرانسه جایگزین فروش نفت شوند؟

البته این حرفها شیرین، ولی بی پایه و عوامانه و زیبنده یک مقام مسئول و پاسخگو در جایگاه رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس که حتما باید از قوانین داخلی و بین المللیِ مرتبط به شیلات آگاهی داشته باشد نیست! جالب این است که صاحب نظران و شخصیت های شیلاتی کشور هم عافیت طلبانه سکوت می کنند. چه بسا بعضی از آنها به تعریف و تمجید و به به و چه چه هم بپردازند و خدا قوت هم بگویند ولی حتما می دانند طرح موضوعاتی از این دست که برای رسیدن به این هدف، ایران را سراسر حوضچه های پرورش ماهیان خاویاری می کنیم، شعاری بیش نیست و با برنامه های کلان کشور همخوانی ندارند.

طبق گفته خون میرزایی رئیس سابق شیلات ایران، حداکثر تولید خاویار برای سال 1400، 12 تن بود، حالا جواد عسگری طی چند سال، چگونه و با چه میزان سرمایه گذاری پیش بینی می کند خاویار جایگزین فروش نفت شود؟!

منصور انصاری

------------------------------------

به شبکه های اجتماعی ما بپیوندید:

کانال تلگرام: http://www.t.me/kajpress00

پیج اینستاگرام: https://www.instagram.com/kajpressnews