سیر تحول در سازمان مرکزی تعاون روستایی و آغاز مقابله جویی ها

از دیرباز و آن هنگام که اولین مفهوم منسجم دولت در قرون شانزدهم میلادی به وجود آمد تاکنون، همواره بازسازی، نوسازی و نهایتا تحول در ساختار دولت یا هر نهاد اجرایی دیگر، با مقاومت، مقابله، ضدیت، تخریب و در صورت امکان براندازی مواجه بوده است.

این فرایند تاریخی، همواره از کهنه به نو و در عرصه اجتماعی و سیاسی از سنتی به مدرن روی داده است.

فرایند مخاطره آمیز کنار گذاشتن چهارچوب های پیشین

این تحول و سمت گیری امکان پذیر نیست مگر چهارچوب های پیشین، به تدریج ضعیف، بی اعتبار و در یک مسیر تاریخی کنار گذاشته شوند و فرایند نو با اقتدار و بدون مماشات جایگزین آن شود.

این نوسازی در تمام زمینه ها با مقابله نیروهای پیشین که موقعیت خود را در خطر می بینند مواجه می شود. دولت ها، نهادها، موسسات و سازمان های اجتماعی و اقتصادی برای پویایی، یکپارچه سازی، چابک شدن، نوسازی، تغییر و دگرگونی همواره با این مشکل مواجه بوده اند. کمتر اشخاص یا جمعیت های منسجم و سازمان یافته ای وجود دارند که در چارچوب مصالح و منافعی فراتر از منافع، موقعیت و جایگاه خود، داوطلبانه تحول و تغییر را پذیرفته باشند بلکه غالبا با حدت و شدت کمتر یا بیشتر با آن برخورد کرده اند!

«نبرد همه یا هیچ» در مقابل تغییرات و تحولات

این است که در یک سازمان تحول خواه، «نبرد همه یا هیچ» از سوی بعضی نیروهای درونی یا بیرونی آن سازمان اتفاق می افتد، زیرا افراد، شخصیت ها یا بخش هایی در سازمان تحول خواه، موقعیت و سِمَت های خود را در خطر می بینند پس می خواهند وضع همانطور که بوده باقی بماند تا آنها از جایشان تکان نخورند، امتیازات شغلی و مدیریتی شان دست نخورد، اگر دارای امضاهای طلایی هستند این امضاها همچنان حفظ شود و از همه مهم تر، کمتر کار کنند و بیشتر حقوق بگیرند و درآمدهای جنبی ماموریت های آنان از دست نرود.

برای اینکه کلی گویی نکرده باشیم و به مصداق مشخص در این مقطع زمانی در حیات دولت بپردازیم به دگرگونی های تحول آفرین سازمان مرکزی تعاونی های روستایی در سه عرصه مشخص «نظارت و بررسی»، «حسابداری و حسابرسی» و «توانمندسازی و توسعه آموزش های مدرن و به روز» که پایه و اساس تحول در هر سازمان است اشاره می کنیم.

ترس از جابجایی در سازمان مرکزی تعاون روستایی و مقابله باآن از درون و بیرون

همان طوری که در مقدمه این گفتار اشاره شد، تغییر و تحول با هدف بهبود بهره وری شامل نیروهای ایستا یا به اصطلاح بی خاصیت و منفعت طلب می شود.

باید به این نکته توجه کرد که دولت ها در کشور ما همواره متاثر از نفوذ گروه های فشار بوده و به ناگزیر تن به تشکیلات چیدمانی می دهند، در نتیجه، بخشی از نیروهای مدیریتی یا غیر آن در نهاد دولت یا سازمان های مختلف زیرمجموعه، بی آنکه مراحل تکامل و سیر اداری را طی کرده و مهارت ها و تجربه های لازم را آموخته باشند از بیرون تحمیل می شوند و در چارچوب نظریه حامی پروری، پست و مقام و موقعیت به دست می آورند؛ هم اینان در مرحله تحول که به صورت اجتناب ناپذیر شامل حذف نیروهای غیر کیفی و سفارشی می شود، در خط مقدم مقابله، مخالفت و حتی براندازی مدیر یا مدیران تحول خواه قرار می گیرند و از آنجا که متکی به اشخاص قدرتمند و بانفوذ هستند یک جبهه بیرونی برای جلوگیری از هر گونه تغییر و جابجایی شکل می گیرد و مدیر تحول خواه تهدید به برکناری می شود؛ یعنی کوشش پنهان قدرتمندی برای معکوس کردن معادله به وجود می آید.

در چنین شرایطی، این مخالفان، اتفاقات بیرونی مرتبط به آن سازمان، به ویژه وقتی نارسایی، اشتباه یا کمبودی حاصل شود را تشدید و بزرگنمایی می کنند.

در مورد سازمان مرکزی تعاون روستایی، موضوعاتی همچون مازاد تولید اقلام صیفی و سبزی یا گیاهان دارویی مانند زعفران که تعادل عرضه و تقاضا و قیمت را به هم می ریزد برای تحول ستیزان بهترین مستمسک است که با برجسته سازی از طریق مطبوعات، مدیر تحول خواه را زیر سوال ببرند و موضوع جابجایی خود وی را به سوژه اصلی تبدیل کنند.

مدیران سست و تسلیم طلب و بعضا غیرسالم، با این چالش های براندازانه مواجه نمی شوند، بلکه به واقع جهت باد را تشخیص می دهند و در چارچوب قانون ابدی حزب باد، خود را از مسیر هر گونه مخالفت جدی دور می کنند.

مفاهیمی که بعد از 50 سال برای اولین بار مطرح و پیگیری می شوند!

برای درک عمیق تر آنچه در مورد سازمان مرکزی تعاون روستایی گفتیم، کافی است به آرمان ها، سیاست ها و برنامه های اجرایی این سازمان که بعد از 50 سال، تنها طی دو سال گذشته مطرح شده و پیگیری می شوند اشاره کنیم؛ مثلا وقتی این سازمان مطرح می کند: در حال حاضر نقش آفرینی تشکل ها در مجامع تصمیم ساز و به خصوص تصمیم گیر مطلوب نیست زیرا در شرایطی هستیم که ساختار مدیریت کلان در بخش کشاورزی در حال نوسازی و دگردیسی است و در پی این نوع نگرش، این بحث به میان می آید که: انتظار حداقلی تشکل های ملی کشاورزی، استیفای حقوق بازاری در تعیین قیمت و داشتن حق رای در ستاد تنظیم بازار کشور است، حتما بوی تغییر به مذاق اشخاص سنتی در درون این سازمان که به اتکای نهادهایی از قدرت در بیرون آن، مایل به ترک موقعیت انحصاری خود در تنظیم بازار نیستند خوش نخواهد آمد!

رویکرد جدیدی در سازمان تعاون روستایی اتخاذ شده که در صورت تحقق، منشا اثر مثبت و تحول است، زیرا تاکید دارد: باید تلاش کنیم یک تیم از تشکل های تخصصی صنوف و شورای عالی تشکل ها به عنوان یک بلوک قدرتمند در ستاد تنظیم بازار حضور و حق رای داشته باشند.

اگر راهی برای تحققِ بخشی از شعار «جهش تولید» وجود داشته باشد همین رویکردهای تحول ساز هستند، رویکردی که تاکید دارد به طور مثال باید یک تعاونی کارکردی برای دام سبک که حسب افزایش بهره وری تولید شیر و گوشت قرمز، در سیاست های جدید وزارت جهاد کشاورزی جای گرفته است، ایجاد و از شکل سنتی 50 ساله «هر روستا یک تعاونی» فاصله گرفت.

روش های مدرن بازرسی، حسابرسی و نظارت و کنترل

رویکرد تحول ساز و مخالفت آفرین در عرصه های مشخص آشکار می سازد که تلاش های گسترده ای صورت می گیرد تا جابجایی اشخاص و افراد برای نظارت بر حوزه هایی مانند حسابرسی متوقف شود.

بر پایه یک گزارش درون سازمانی، تعداد جلسات کمیته نظارت در استان ها و ستادها طی سال های 97 و 98، با رشد 54 درصدی، از 427 جلسه و 2593 مصوبه در سال 97، به 796 جلسه با 4285 مصوبه در سال 1398 افزایش یافته است. این افزایش تعداد جلسات با سمت و سوی کاهش میزان فساد و افزایش ضریب سالم سازی مسائل مالی در سازمان تعاون روستایی، حتما مخالفان جدی دارد زیرا این جلسات منجر به تذکر برای رفع اشتباهات، جابجایی بسیاری از افراد خطاکار و حتی معرفی آنان به مراجع قضایی خواهد شد.

مو از ماست کشیده می شود!

بدون شک، این حجم عظیم کار، بدون جذب نیروهای متخصص حسابداری و مجهز به روش های مدرن و به روز انجام نشده و نخواهد شد.

بر پایه همین گزارش داخلی، طی سال 1398 تعداد 361 تعاونی در 32 استان مورد حسابرسی عملیاتی قرار گرفته که علاوه بر انعکاس گزارش حسابرسی عملیاتی، خطاهای پر تکرار طی نامه ای به مدیران استان ها جهت رفع کاستی ها و نارسایی های موجود ابلاغ شده است.

آیا اتخاذ و تداوم این رویکرد به سادگی امکان پذیر است؟ حجمی از حسابرسی عملیاتی که از بدو ایجاد سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران بی سابقه و منحصر به فرد است!

شکی نیست که در فرایند این اقدام، نیروهای زیادی موقعیتشان به هر دلیل در خطر قرار می گیرد! چه بسا بخشی از این نیروها که در چارچوب همان نظریه حامی پروری، پست و مقام گرفته اند، با کمک اهرم های بیرونی سعی دارند مدیریت جدید این نهاد پنجاه ساله نیمه سنتی که طی این مدت افتان و خیزان و به هر حال، طی مسیر کرده است را در معرض انواع و اقسام آسیب ها و اتهامات قرار دهند.

همین گزارش حاکی است که بر حسابرسی سالیانه 4968 تشکل تحت پوشش اتحادیه ها نظارت شده، در 94 درصد از این موارد، حسابرسی های سالیانه انجام و توسط روسای حسابرسی واخواهی شده و 3280 حسابرسی عملیاتی توسط حسابرسان استان ها در جهت شفاف سازی صورت های مالی و نهایتا اعتماد اعضا، سهامداران و موسسات مالی اعتباری و سایر اشخاص حقیقی و حقوقی مرتبط به تعاونی ها انجام گرفته است.

این اقدامات کم سابقه طی دو سال گذشته موجب شد، سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در زمینه شاخص های اختصاصی و عمومی جشنواره شهید رجایی، رشد 46 درصدی را کسب نماید که این رشد در میان سازمان های زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی در سال 98 دارای بالاترین رتبه بوده است!

متاسفانه این تحولات ساختاری و زیربنایی به دلیل ماهیت خود دیده نمی شوند اما به محض افزایش یا کاهش عرضه یک محصول کشاورزی - حتی آن دسته که جزء اقلام تضمینی نیستند - سازمان مرکزی تعاون روستایی و اتحادیه های مرتبط با آن زیر سوال می روند، حال آنکه برای برخورد ریشه ای با فساد، کم کاری و نارسایی هایی از این دست باید زیربنای فرسوده و پنجاه ساله این سازمان را تغییر داد، تغییری که از دو سال قبل آغاز شده و بسیاری نگرانند که با تغییر دولت یازدهم این ایده های نوآورانه دنبال نشوند .

یادآور می شود با توجه به طولانی شدن این بحث که البته مخاطب خاص در میان اشخاص رده بالای اقتصادی و کشاورزی در دولت، فراتر از دولت و همچنین نمایندگان مجلس دارد، در آینده به چهار وظیفه ذاتی این سازمان یعنی سیاست گذاری، هدایت، حمایت و نظارت در مصادیق مشخص می پردازیم تا عمق بعضی از مسائل که در هیاهوهای اتفاقات روزمره گم می شوند آشکار گردد. در بحثی دیگر نیز، موضوع 14 اقدام تحول ساز دفتر توسعه تعاونی ها و توانمندسازی طی سال های 97 و 98 مورد تحلیل و کنکاش قرار می گیرد.

در این سلسله گزارش ها همچنین به نگرش های نو و فرضیه های جدید برای تحول در تعاونی ها نیز خواهیم پرداخت.

24/2/99

کشاورزی آینده جهان (کاج)

دپارتمان تحقیق و پژوهش