ضرورت نگاهي متفاوت به
اعتبارات و بودجه هاي آبخيزداري و آبخوانداري در سال هاي پيش رو
اگر بخواهيم دقيق بگوييم، در مهر ماه سال 1390 يعني دو سال بعد از انتخاب مهندس سيدرحيم سجادي طي حکمي از سوي دکتر خليليان وزير دولت دهم در 9 اسفندماه 1388 به عنوان معاون آب و خاک و صنايع وزارت جهاد کشاورزي، يعني چهار سال قبل از تشکيل دولت يازدهم، وي طي مصاحبه اي به راقم اين سطور با حالتي غمگين و دريغ و با تاکيد گفت: اهميت آبخيزداري و آبخوانداري، قبل از توسعه سامانه هاي آبياري است.
اين در حالي بود که نه در شرح وظايف و نه در حکمي که ايشان به اين سمت منصوب شده بود يک کلمه در مورد پرداختن به آبخيزداري و آبخوانداري ذکر نشده بود. گفتن اين حرف شجاعانه در آن مقطع زماني، در شرايطي که تمامي فضلا، علما، صاحب نظران و اساتيد دانشگاه ها يک باره خواب نما شده بودند و حسب مد روز شدن، بحث آب و سامانه هاي آبياري و فغان و فرياد و ناله و اعتراض وامصيبتا در مورد نابود شدن آب مملکت را به ميان مي آوردند، حرفي نادر بود.
به واقع مهندس سيد رحيم سجادي معاونت آب و خاک و صنايع وقت که الزاما مي بايست از شرح وظايف محول شده در اين معاونت سخن گويد، بحثي را به ميان آورد که مهجور شده بود. کمتر استاد دانشگاه يا نماينده مجلس، مسئول و استاندار يا رسانه و مطبوعاتي از اين دو کلمه فراموش شده سخن مي گفتند؛ دور، دور آبياري تحت فشار و سامانه هاي آن بود چون که بودجه و اعتبارات خوبي، چه از طريق رديف هاي بودجه دولتي چه از سوي شوراي عالي آب برايش تخصيص داده بود و همه به نوعي دنبال کلاهي از اين نمد بودند.
هيچکدام از مسئولان وقت يا همان صاحب نظران البته وارد عمق موضوع نشدند که کدام سامانه آبياري تحت فشار، باراني، سنترپيوت، قطره اي، تراوا، زيرسطحي، چرخاب يا هيدورپونيک براي کدام شرايط آب و هوايي، به چه ميزان رطوبت و چه درجه اي از تبخير بايد استفاده شود و يا براي کدام توپوگرافي چه سامانه اي مناسب تر است! ايشان بحثي جدي مطرح نمي کردند، بلکه حسب آنچه تيتر مي شد و جلب توجه مي کرد از مفيد بودن سامانه هاي آبياري به عنوان تنها راه نجات کمبود و حل بحران کاهش سطح سفره هاي آب زيرزميني سخن مي گفتند، اما سيدرحيم سجادي که تا 10 خرداد 1394 معاون وزير در آب و خاک باقي ماند و با بغضي فروخورده به خاطر آب مملکت اين سمت را براي قبول مديريت در موسسه جهاد توسعه ترک کرد، در همان مقطع سال 90 خطاب به نگارنده گفت: «اول بايد آبي باشد که ما بودجه و اعتبار براي سامانه هايش بگذاريم» و تشريح کرد که چگونه آبخيزداري و آبخوانداري بايد بيشتر از سامانه هاي آبياري مورد توجه قرار گيرد.
وي با لبخندي گفت: «نمي شود، وگرنه بخشي از اعتبار معاونت را براي اين موضوع فوق العاده اختصاص مي داديم.» البته خواست که همه مطلب درج نشود، با اين وجود اصل پيام با تيتر اول «آبخيزداري مقدم بر سامانه هاي آبياري است» در مجله دامپروران آن موقع که تنها نمايشگاه اختصاصي سامانه هاي آبياري کرج را سازماندهي و برگزار مي کرد درج شد و اين شماره مجله البته در آرشيو موجود است.
اين قصه را آوردم که بگويم خوشبختانه بعد از سال ها غفلت، موضوع آبخيزداري و آبخوانداري از سال 95 به بعد و به تدريج در قالب دو دفتر مديرکلي با عناوين « آبخيزداري و حفاظت خاک» و «دفتر کنترل سيلاب و آبخوان» در سازمان جنگل ها، مراتع و منابع طبيعي و آبخيزداري با قوت و دقت بيشتر و جايگاه بهتر سازماندهي شد و با تخصيص اعتباري معادل 200 ميليون دلار از محل صندوق ملي ارزي رونق گرفته است.
مقارن نشانه هاي تغييرات اقليمي همچون خشکسالي شديد سال 97 که طي 50 سال قبل از اين سال بي سابقه بود، همچنين سيل هاي غيرقابل انتظار و بسيار خسارت بار فروردين1398 در 7 استان غربي و جنوب غربي از جمله به طور گسترده در خوزستان و خطرهاي نگران کننده شکستن سدها يا سرريز آنها و ويراني هايي که به وجود آمد، همچنين سيل اخير استان هاي سيستان و بلوچستان و هرمزگان و جنوب کرمان، موضوع آبخيزداري و آبخوانداري برآمد مجددي يافت و بسياري بر اين نکته تاکيد کردند که اگر آبخيزداري طي سال هاي فترت انجام مي شد شاهد سيل هايي اين چنيني و هدررفت هنگفت آب نبوديم!
اين بحث وقتي از سوي مهندس اسکندري مديرعامل سازمان اقتصادي کوثر و با همين عنوان، رسانه اي شد موضوع بار سياسي و جناحي به خود گرفت و دولت يازدهم دريافت که طي سال هاي 92 تا 96 که شرايط اعتباري و درآمدهاي نفتي بهتري برايش فراهم بود غفلت کرده است و حالا چند ده برابر بايد خسارت هاي سيل پرداخت شود.
در نهايت، با بيان اين قصه هاي تاريخي اميد مي رود «دولت دست خالي روحاني» که در محاصره شديد تحريم هاي ظالمانه قرار دارد دريابد که ناگزير با تکيه به منابع داخلي و رونق کشاورزي از جمله ذخيره سازي آب و لامحاله با شيوه هاي مدرن کشاورزي قادر است غذاي مردم را در داخل تامين کند و براي ايجاد امنيت غذايي و مستحکم کردن برج و باروي دژ در محاصره دشمن و تهيه غلات، گندم، برنج و نهايتا بخش عمده اي از نهاده ها براي توليد فراورده هايي چون گوشت مرغ و تخم مرغ، شير و گوشت قرمز و ساير فراورده هاي کشاورزي در داخل، کوشش نمايد، ميزاني از تبخير 270 ميليارد متر مکعب آب حاصل از بارش 400 ميليارد متر مکعبي متوسط ساليان گذشته تاکنون را با روش هاي آبخيزداري و آبخوانداري که خرج زيادي هم ندارد، صرفه جويي نمايد.
دولت يازدهم و دولت بعد از ايشان - اگر روند ديپلماسي و شرايط تقابل جويي کشور به همين شکل ادامه يابد - از ميان تمام سنگرهاي ديگر سنگري قوي تر از کشاورزي اقتصادي و نه الزاما توليد معيشتي با بهره دهي کم براي ايستادگي ندارد، پس آب کيمياتر مي شود و بايد با نوع نگرشي ديگر به تامين اعتبار براي دو پديده آبخيزداري و آبخوانداري نگاه کند .
منصور انصاری
برگرفته از مجله شماره 217 "صنایع زیرساختهای کشاورزی"
